İstanbul Sözleşmesi, resmi adıyla "Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesi," Resmi Gazete'de 8 Mart 2012'de yayımlandı. Sözleşme, onay yeter sayısına (10) ulaştığı 1 Ağustos 2014'te yürürlüğe girdi.
Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan bu uluslararası sözleşme, kadınlara yönelik şiddet ve aile içi şiddeti önlemek, bu tür şiddetle mücadele etmek ve kurbanları korumak amacıyla hazırlandı.
İSTANBUL SÖZLEŞMESİ NEDİR?
Sözleşme, 12 madde içermekle birlikte taraf devletlere, kadınlara yönelik şiddeti önlemek için yasal ve idari önlemler almayı, şiddet mağdurlarına koruma sağlamayı, şiddetin kökenine inerek toplumsal cinsiyet eşitliğini teşvik etmeyi ve eğitim programları düzenlemeyi zorunlu kılıyor. Ayrıca, devletlerin bu konudaki stratejilerini düzenli olarak gözden geçirmelerini ve raporlamalarını öngörüyor.
Sözleşmedeki bazı kavramlar ve tanımlamaları şu şekilde:
Kadına karşı şiddet: Kadınlara karşı bir insan hakları ihlali ve ayrımcılık anlaşılacak ve bu terim, ister kamu ister özel yaşamda meydana gelsinler, söz konusu eylemlerde bulunma tehdidi, zorlama veya özgürlüğün rastgele bir biçimde kısıtlanması da dahil olmak üzere, kadınlara fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik zarar ve acı verilmesi sonucunu doğuracak toplumsal cinsiyete dayalı tüm şiddet eylemleri olarak anlaşılacaktır.
Aile içi şiddet: Eylemi gerçekleştiren, mağdurla aynı ikametgahı paylaşmakta olsun veya olmasın veya daha önce paylaşmış olsun veya olmasın, aile içinde veya aile biriminde veya mevcut veya daha önceki eşler veya birlikte yaşayan bireyler arasında meydana gelen fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik şiddet eylemleri olarak anlaşılacaktır.
Toplumsal cinsiyet: Herhangi bir toplumun, kadınlar ve erkekler için uygun olduğunu düşündüğü sosyal anlamda oluşturulmuş roller, davranışlar, faaliyetler ve özellikler olarak anlaşılacaktır.
Kadınlara karşı toplumsal cinsiyete dayalı şiddet: Bir kadına karşı, kadın olduğu için yöneltilen veya kadınları orantısız bir biçimde etkileyen şiddet olarak anlaşılacaktır.
Mağdur: A ve b fıkralarında belirtilen davranışlara maruz kalan herhangi bir şahıs olarak anlaşılacaktır.
Kadın: 18 yaşından küçük kızları da kapsayacaktır.
İSTANBUL SÖZLEŞMESİ'NİN TARTIŞILAN MADDELERİ NELERDİ?
İstanbul Sözleşmesi'nde bulunan, Türk toplum yapısına uymadığı gerekçesiyle eleştirilen kavramlar ve bu terimlerin geçtiği maddelerden bazıları şunlardı:
Madde 2/2: Taraflar bu sözleşmenin hükümlerinin uygulanmasında toplumsal cinsiyete dayalı şiddetin kadın mağdurlarına özel olarak dikkat göstereceklerdir.
Madde 4/3: Taraflar bu sözleşme hükümlerinin, özellikle de mağdurların haklarını korumaya yönelik tedbirlerin, cinsiyet, toplumsal cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasi veya başka tür görüş, ulusal veya sosyal köken, bir ulusal azınlıkla bağlantılı olma, mülk, doğum, cinsel yönelim, toplumsal cinsiyet kimliği, sağlık durumu, engellilik, medeni hal, göçmen veya mülteci statüsü veya başka bir statü gibi herhangi bir temele dayalı olarak ayrımcılık yapılmaksızın uygulanmasını temin edeceklerdir.
Madde 14/1: Taraflar, yerine göre, tüm eğitim seviyelerinde resmi müfredata, kadın erkek eşitliği, toplumsal klişelerden arındırılmış toplumsal cinsiyet rolleri, karşılıklı saygı, kişisel ilişkilerde çatışmaların şiddete başvurmadan çözüme kavuşturulması, kadınlara karşı toplumsal cinsiyete dayalı şiddet ve kişilik bütünlüğüne saygı gibi konuların, öğrencilerin zaman içinde değişen öğrenme kapasitelerine uyarlanmış bir biçimde dahil edilmesi için gerekli tedbirleri alacaklardır.
SÖZLEŞMENİN KABUL EDİLDİĞİ GÜNDEN BUGÜNE YAŞANAN TARTIŞMALAR
İstanbul Sözleşmesi'nin içeriğinde bulunan bazı maddeler ve terimler, bazı sivil toplum kuruluşları, akademisyenler, gazeteciler ve hukukçular arasında tartışmalara yol açtı. Özellikle, sözleşmenin 4. maddesinde yer alan "cinsel yönelim" ve "toplumsal cinsiyet kimliği" terimleri, kamuoyunda yoğun tartışmalara neden oldu.
Sözleşmeye karşı çıkan ve Türkiye'nin bu sözleşmeden çekilmesini isteyenler, İstanbul Sözleşmesi'nin toplumda gerekli desteği bulamadığını ve aile yapısında sorunlar yarattığını iddia etti. Bu eleştiriler, sözleşmenin uygulama sürecinde aile yapısının güçlenmediği ve kadın cinayetlerinin devam ettiği yönünde oldu. Ayrıca, bazı karşıt görüşler, sözleşmeyi kendine dayanak yapan LGBT ve marjinal grupların gelecek kuşakları riske attığını öne sürdü.
Öte yandan, İstanbul Sözleşmesi'ni destekleyenler, sözleşmenin kadınların yaşam hakkını koruduğunu ve toplumsal konumlarını güçlendirmeyi amaçladığını savundu.
İSTANBUL SÖZLEŞMESİ NE ZAMAN VE NEDEN KALDIRILDI?
Resmi Gazete'de 20 Mart 2021 tarihinde, Cumhurbaşkanlığı kararıyla Türkiye'nin İstanbul Sözleşmesi'nden çekildiği açıklandı.
Resmi Gazete'de yayımlanan kararda şu ifadeler yer aldı:
"Türkiye Cumhuriyeti adına 11.05.2011 tarihinde imzalanan ve 10/02/2012 tarihli Bakanlar kurulu kararı ile onaylanan "Kadınlara Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye İlişkin Avrupa Konseyi Sözleşmesi"nin Türkiye Cumhuriyeti bakımından feshedilmesine, 9 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 3'üncü maddesi gereği karar verilmiştir."
Bu kararın arkasındaki ana gerekçelerden biri, sözleşmenin toplumsal cinsiyet eşitliğini teşvik etme biçiminin ve aile içi şiddetle mücadele stratejilerinin bazı kesimler tarafından kabul edilmemesi oldu.
Sözleşmeden çekilmenin gerekçeleri arasında, sözleşmenin Türkiye'nin aile yapısına ve kültürel değerlerine zarar verdiği yönündeki eleştiriler öne çıktı. Çekilme kararını destekleyenler, sözleşmenin uygulamada bazı sorunlar yarattığını ve toplumsal cinsiyet eşitliği adına bazı değerlerin ihlal edildiğini savundu. Ayrıca, sözleşmenin uygulama süreçlerinde yaşanan aksaklıklar ve raporlamalar da çekilme kararında etkili oldu.
Sözleşmeden çekilme süreci, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde geniş yankılar uyandırdı. Çekilme kararı, kadın hakları savunucuları ve insan hakları örgütleri tarafından eleştirildi, uluslararası toplumda da tartışmalara neden oldu. Türkiye'nin kararının ardından, diğer bazı ülkelerde de benzer tartışmalar yaşandı, İstanbul Sözleşmesi’nin uluslararası önemi ve etkisi yeniden gözden geçirildi.
İSTANBUL SÖZLEŞMESİ İMZALAYAN DEVLETLER
| Taraflar | İmza | Onay | Yürürlüğe girmesi |
| Arnavutluk | 19/12/2011 | 04/02/2013 | 01/08/2014 |
| Andorra | 22/02/2013 | 22/04/2014 | 01/08/2014 |
| Ermenistan | 18/01/2018 | ||
| Avusturya | 11/05/2011 | 14/11/2013 | 01/08/2014 |
| Belçika | 11/09/2012 | 14/03/2016 | 01/07/2016 |
| Bosna Hersek | 08/03/2013 | 07/11/2013 | 01/08/2014 |
| Bulgaristan | 21/04/2016 | ||
| Hırvatistan | 22/01/2013 | 12/06/2018 | 01/10/2018 |
| Kıbrıs | 16/06/2015 | 10/11/2017 | 01/03/2018 |
| Çek Cumhuriyeti | 02/05/2016 | ||
| Danimarka[not 5] | 11/10/2013 | 23/04/2014 | 01/08/2014 |
| Estonya | 02/12/2014 | 26/10/2017 | 01/02/2018 |
| Avrupa Birliği | 13/06/2017 | ||
| Finlandiya | 11/05/2011 | 17/04/2015 | 01/08/2015 |
| Fransa | 11/05/2011 | 04/07/2014 | 01/11/2014 |
| Gürcistan | 19/06/2014 | 19/05/2017 | 01/09/2017 |
| Almanya | 11/05/2011 | 12/10/2017 | 01/02/2018 |
| Yunanistan | 11/05/2011 | 18/06/2018 | 01/10/2018 |
| Macaristan | 14/03/2014 | ||
| İzlanda | 11/05/2011 | 26/04/2018 | 01/08/2018 |
| İrlanda | 05/11/2015 | 08/03/2019 | 01/07/2019 |
| İtalya | 27/09/2012 | 10/09/2013 | 01/08/2014 |
| Letonya | 18/05/2016 | ||
| Lihtenştayn | 10/11/2016 | ||
| Litvanya | 07/06/2013 | ||
| Lüksemburg | 11/05/2011 | 07/08/2018 | 01/12/2018 |
| Malta | 21/05/2012 | 29/07/2014 | 01/11/2014 |
| Moldova | 06/02/2017 | ||
| Monaco | 20/09/2012 | 07/10/2014 | 01/02/2015 |
| Karadağ | 11/05/2011 | 22/04/2013 | 01/08/2014 |
| Hollanda[not 6] | 14/11/2012 | 18/11/2015 | 01/03/2016 |
| Kuzey Makedonya | 08/07/2011 | 23/03/2018 | 01/07/2018 |
| Norveç | 07/07/2011 | 05/07/2017 | 01/11/2017 |
| Polonya | 18/12/2012 | 27/04/2015 | 01/08/2015 |
| Portekiz | 11/05/2011 | 05/02/2013 | 01/08/2014 |
| Romanya | 27/06/2014 | 23/05/2016 | 01/09/2016 |
| San Marino | 30/04/2014 | 28/01/2016 | 01/05/2016 |
| Sırbistan | 04/04/2012 | 21/11/2013 | 01/08/2014 |
| Slovakya | 11/05/2011 | ||
| Slovenya | 08/09/2011 | 05/02/2015 | 01/06/2015 |
| İspanya | 11/05/2011 | 10/04/2014 | 01/08/2014 |
| İsveç | 11/05/2011 | 01/07/2014 | 01/11/2014 |
| İsviçre | 11/09/2013 | 14/12/2017 | 01/04/2018 |
| Türkiye | 11/05/2011 | 14/03/2012 | 01/08/2014 |
| Ukrayna | 07/11/2011 | ||
| Birleşik Krallık | 08/06/2012 |
