Sudan'da 19 Aralık 2018'de hayat pahalılığı nedeniyle başlayan gösterilerin ülke genelinde rejim karşıtlığına dönüşmesi üzerine ordunun 11 Nisan 2019'daki müdahalesiyle 30 yıllık Ömer el-Beşir dönemi sona erdi.
Asker ile muhalif koalisyon Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) arasındaki 4 ay süren krizin sonlandırılması için 39 ay sürmesi öngörülen ortak geçiş yönetimini başlatacak Anayasal Bildiri Anlaşması, geniş bir uluslararası katılımla 17 Ağustos 2019'da imzalandı.
Başbakanlığa getirilen Abdullah Hamduk, 21 Ağustos 2019'da yemin etti ve 5 Eylül'de geçiş döneminin ilk hükümetini kurdu. Hükümet, 3 Ekim 2020'de ülkedeki silahlı gruplarla Güney Sudan'ın başkenti Cuba'da barış anlaşması imzaladı.
Barış anlaşmasını imzalayan silahlı grupların yönetime dahil edilmeleri için Hamduk, eski hükümeti feshedip 9 Şubat 2021'de yeni kabinesini kurdu.
Ordu ile sivil yönetim arasında iktidar mücadelesi ve ciddi fikir ayrılıkları yaşanması sonucu asker, 25 Ekim 2021'de yönetime el koyarak olağanüstü hal (OHAL) ilan etti, hükümeti feshetti, Başbakan Hamduk dahil onlarca siyasetçiyi gözaltına aldı.
Askeri müdahale sonrasındaki yönetim krizini sona erdirmek amacıyla 21 Kasım'da Egemenlik Konseyi Başkanı ve Ordu Komutanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan ile görevine iade edilen Hamduk arasında siyasi anlaşma imzalandı.
Siyasi krize bir çözüm bulmak için tüm taraflarla görüştüğünü ancak netice alamadığını ifade eden Hamduk, 2 Ocak'ta istifasını sundu.
Ordu Komutanı Burhan, askeri darbe yaptığını reddederken aldığı tedbirlerin "geçiş döneminin gidişatını düzeltmeyi" amaçladığını vurgulayarak, iktidarı seçimler veya ulusal bir uzlaşma yoluyla sivillere devretmeyi taahhüt etti.
Askerin yönetime el koyduğu 25 Ekim 2021'den bu yana sivil yönetim talebiyle ülkede düzenlenen protestolara güvenlik güçlerinin müdahalesi sonucu bağımsız kaynaklara göre 95 kişi öldürüldü.
Burhan liderliğindeki askeri bileşen
Egemenlik Konseyi Başkanı Burhan, yardımcısı orduya bağlı Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı Muhammed Hamdan Dagalu ve Konsey üyeleri Şemseddin Kebbaşi, Yasir El-Ata ile İbrahim Cabir, askeri bileşeni temsil ediyor.
Krizin çözümü için Sudanlı taraflara "diyalog" çağrısı yapan askeri bileşen, geçiş dönemi tamamlanana kadar siyasi güçleri ulusal uzlaşmaya çağırıyor ve uzlaşmanın başarısız olması durumunda erken seçim sinyali veriyor.
Geçiş döneminin en üst idare organı Egemenlik Konseyinin başındaki askeri liderler, tam uzlaşı ya da Temmuz 2023'te seçimle iş başına gelecek hükümet kurulana kadar iktidarda kalacaklarını tekrarlıyor.
Barış anlaşmasının tarafı ve iktidar ortağı: Devrimci Cephe
3 Ekim 2020'de hükümetle Cuba Barış Anlaşması'nı imzalayan silahlı hareketlerin çatı oluşumu Devrimci Cephe, Egemenlik Konseyindeki 3 üye ve 25 Ekim 2021 müdahalesi sonrasında 6 bakan ile iktidarı askerlerle paylaşıyor.
Cephe, askeri bileşen ile siyasiler arasında diyalog çağrısında bulundu, göstericilere karşı şiddetin durdurulması ve OHAL'in kaldırılması gibi güven artırıcı önlemleri içeren 2 aşamalı bir çözüm girişimi sundu.
Devrimci Cephe, ikinci aşamada seçimler ve ülkedeki sivil demokrasiye geçiş konusunu görüşmek üzere eski Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'in partisi Ulusal Kongre dışındaki tüm siyasi güçlerle istişareler yapılması gerektiğini savunuyor.
İktidarı 25 Ekim müdahalesiyle kaybeden muhalif koalisyon ÖDBG
"Aralık 2018 Devrimi"nde büyük rolü olan ve Ağustos 2019'da askerlerle iktidarı paylaştıkları Anayasal Bildiri Anlaşması'nı imzalayan muhalif koalisyon Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG), herhangi bir diyaloğa başlamadan önce tutukluların serbest bırakılması, OHAL'in kaldırılması ve protestoculara karşı şiddetin durdurulmasını istiyor.
Merkezi Konsey olarak bilinen ÖDBG'nin en belirgin bileşenleri arasında Ulusal Ümmet Partisi, Sudan Kongresi Partisi ve Baas Partisi yer alıyor.
ÖDBG'den ayrılan Misak-ı Vatani güçleri
Çoğunluğu silahlı gruplardan oluşan Misak-ı Vatani güçleri, ordunun 25 Ekim 2021'de aldığı kararları desteklerken, siyasi tabanının genişletilmesi talebiyle 16 Ekim 2021'de Cumhurbaşkanlığı Sarayı önünde toplanarak askerin yönetime müdahale etmesini ve hükümeti feshetmesini istedi.
Demokratik Birlik Partisi, Devrimci Cephe ve Demokratik Adalet İttifakı gibi grupları bünyesinde barındıran ve diyalog çağrıları yapan Misak-ı Vatani, asker yanlısı bir profil çiziyor.
Sudan Meslek Odaları Birliği ve Komünist Partisi
Aralık 2018'de eski rejime karşı hayat pahalılığı nedeniyle başlayan protestolara öncülük eden Sudan Meslek Odaları Birliği, ÖDBG'nin parçası olarak siyasi sahnede yer alıyordu ancak sonradan yaşanan bazı anlaşmazlıklar sebebiyle iktidardan ayrılarak muhalefet bloğuna muhalif oldu.
Darbe olarak nitelendirdikleri 25 Ekim kararlarını iptal ettirmekte kararlı olduklarını açıklayan Meslek Odaları Birliği, "(Askerlerle) Müzakere yok, ortaklık yok, meşruiyet yok" sloganı atarak, sivil hükümet kurulması konusundaki ısrarlarını sürdürüyor.
Meslek Odaları ile aynı sloganı kullanan Komünist Partisi de protestolara "askeri rejim" devrilinceye kadar devam edilmesi çağrısı yapıyor.
Ekim 2021'den bu yana halkı sokaklarda örgütleyen Direniş Komiteleri
Çoğunluğunun gençlerin oluşturduğu Direniş Komiteleri, protestoları organize ediyor ve yönetiyor. Her türlü diyaloğu reddeden komiteler, tam sivil yönetim, ordunun kışlaya dönmesi ve göstericilerin katillerinden hesap sorulmasını istiyor.
Direniş Komiteleri, sivil ve demokratik bir devlet için askeri otoritenin yasallaştırılmasını reddeden, ordunun ve güvenlik kurumlarının yeniden yapılandırılmasını içeren "Halk Otoritesi’nin tesisi" adlı bildiriyi imzaladı.
Halk Kongresi Partisi
Halk Kongresi Partisi, taraflar arasında siyasi uzlaşı ve tüm siyasi güçleri bir araya getiren siyasi anlaşma çağrısında bulunuyor.
Krizin çözümünü, tüm Sudan bölgelerinin ve kadınların temsil edildiği bir Egemenlik Konseyi kurulmasında gören Halk Kongresi Partisi, güvenlik ve savunma için bir askeri konsey ve bir yürütme kabinesi oluşturulmasının sorunları çözebileceğini savunuyor.
- Uzlaşma çağrısı yapan diğer güçler
Eski Cumhurbaşkanı Ömer El-Beşir dönemindeki iktidar ortaklarından Muhammed Osman el-Mirgani liderliğindeki Demokratik Birlik Partisi ve Mübarek el-Fadil liderliğindeki Ümmet Partisi, geçiş döneminin tamamlanmasını sağlamak için orduyla uzlaşı ve diyalog çağrısında bulunuyor.
Bölgesel ve uluslararası çabalar
Birleşmiş Milletler (BM) Sudan'daki Geçiş Entegre Misyonu (UNITAMS), mevcut krizden çıkış yollarını görüşmek üzere Sudanlı taraflarla 8 Ocak-10 Şubat döneminde ön istişarelerde bulundu.
UNITAMS, 7 Mart’ta uluslararası çabaları birleştirmek ve birlikte çalışmak için Afrika Birliği ile ortak koordinasyon mekanizmasının kurulduğunu açıkladı.
BM, Afrika Birliği (AfB) ve Doğu Afrika'da Hükümetler Arası Kalkınma Otoritesinden (IGAD) oluşan üçlü mekanizma, 27 Nisan'da Sudan'da taraflar arasındaki ulusal diyaloğun mayısın ikinci haftasında başlatılacağını duyurdu.
BM, UNITAMS, AfB ve IGAD'dan oluşan üçlü mekanizma, dün, Sudan'daki siyasi krizi çözmek için taraflarla dolaylı bir diyaloğun başladığını duyurdu.
3'lü mekanizma, ilk olarak eski iktidar koalisyonu ÖDBG, Misak-ı Vatani güçleri ve Demokratik Birlik Partisi ile görüştü.
