Olaylar, Türk basınında Mustafa Kemal Atatürk'ün Selanik'teki evinin bombalandığına dair yayımlanan yalan haberlerle tetiklenmiştir. Bu haberin ardından, İstanbul'daki Rum, Ermeni, Yahudi ve bazı Türk işyerleri ve evlerine yönelik geniş çaplı saldırılar gerçekleştirilmiştir. 6 Eylül akşamı başlayan ve 7 Eylül sabahına kadar süren olaylarda, kiliseler, sinagoglar, okullar ve diğer birçok mekan tahrip edilmiştir. Resmi rakamlara göre 30 kişi yaralanmış ve 4.214 ev ile 1.004 işyeri zarar görmüştür. Olaylar sırasında İstanbul'da sıkıyönetim ilan edilmiş ve 3.151 kişi tutuklanmıştır.
Demokrat Parti hükümetinin azınlıklara karşı uyguladığı politikalar, ekonomik zorluklar ve Kıbrıs’taki durum, olayların temel sebeplerinden biri olarak görülmektedir. Olaylar sonucunda birçok Rum Türkiye'yi terk etmiş ve İstanbul’daki Rum nüfusu büyük ölçüde azalmıştır. Olayların ardından, hükümetin olayların sorumluluğunu üstlenmemesi ve tazminat ödememesi, konunun tam anlamıyla aydınlatılmaması eleştirilmiştir. 1998'de yapılan bir meclis önergesi olayları kabul etmiştir, ancak tazminat ödemesi yapılmamıştır.
TARİHİ ARKAPLAN VE BAŞLANGIÇ
Bu olayların çıkış noktası olarak, Yunanistan ile Türkiye arasındaki siyasi gerilimler ve azınlık gruplar arasındaki huzursuzluk gösterilmektedir.
Olaylar, Türk basınında Mustafa Kemal Atatürk'ün Selanik'teki evinin bombalandığına dair yayımlanan yalan haberlerle tetiklenmiştir. 6 Eylül 1955'te, İstanbul'un Beyoğlu semtindeki evde meydana gelen patlama, tüm Türkiye'de geniş bir yankı uyandırdı. Patlamanın Yunanistan'ın İstanbul Konsolosluğu'na ait bir eve yapıldığı iddia edildi ve bu olay, büyük bir halk tepkisine neden oldu. Ancak sonradan yapılan araştırmalarda patlamanın arkasında başka etkenlerin olduğu ortaya çıkmıştır.
7 Eylül 1955'te, özellikle İstanbul'un çeşitli bölgelerinde, Rum azınlığın yaşadığı mahallelerde, dükkânlarda ve evlerde şiddet olayları başlamıştır. Göstericiler, çoğunlukla başta Rumlar olmak üzere, azınlık gruplarının mülklerine zarar vermiş, dükkanları yağmalamış ve evleri ateşe vermiştir. Olaylar sırasında çok sayıda insan yaralanmış ve bazı ölümler meydana gelmiştir.
RESMİ TEPKİLER VE SORUŞTUMA SÜRECİ
Olayların hemen ardından Türk hükümeti, şiddet eylemlerine son verilmesi çağrısında bulunmuş ve düzeni sağlamak için güvenlik güçlerini harekete geçirmiştir. Ancak, olayların planlı bir şekilde yapıldığı ve bu süreçte resmi yetkililerin de rolü olabileceği yönündeki iddialar zamanla tartışma konusu olmuştur. Yapılan soruşturmalar, olayların ardında kimlerin olduğu ve nasıl organize edildikleri hakkında çeşitli bilgiler ortaya koymuştur.
Prof. Dr. Ayhan Aktar, yapılan bir Yunan polis araştırmasına dayanarak, bombayı Yunanistan'daki Türk azınlığından Oktay Engin'in yerleştirdiğini ve 6-7 Eylül Olayları'ndan beş yıl sonra kurulan Yassı Ada Mahkemeleri sırasında Engin’in Türk istihbaratı adına görev yaptığını iddia etti.
Dönemin önemli gazetelerinden İstanbul Ekspres, 6 Eylül’de “Yazıyor! Atatürk’ün evinin bombalandığını yazıyor” manşetiyle büyük bir yankı uyandırmıştı. Bu olay, Cumhuriyet tarihinin "kara leke" olarak adlandırılan 6-7 Eylül saldırılarının tarihteki yerini pekiştirdi.
UZUN VADELİ ETKİLERİ
6-7 Eylül Olayları, Türkiye'deki azınlıkların güvenliğini ve toplumsal barışı derinden etkileyen bir dönüm noktası olmuştur. Olayların ardından, birçok Rum vatandaş Türkiye'den göç etmek zorunda kalmış ve Türkiye'deki azınlık gruplar arasında huzursuzluk yaşanmıştır. Bu olaylar, aynı zamanda Türk-Yunan ilişkileri üzerinde de uzun yıllar süren etkiler bırakmıştır.
6-7 Eylül 1955 Olayları, sadece bir bölgesel şiddet olayı olmanın ötesinde, Türkiye'nin sosyal yapısı ve uluslararası ilişkileri üzerindeki etkileri nedeniyle önemli bir tarihsel olay olarak değerlendirilmektedir. Olayların ardından yapılan çeşitli analizler ve araştırmalar, bu dönemde yaşanan karmaşıklıkları ve toplumsal dinamikleri daha iyi anlamamıza yardımcı olmaktadır.
FARKLI BAKIŞ AÇISI İSTEYENLERE: OLAYLARLA İLGİLİ KİTAP, FİLM VE DİZİ ÖNERİLERİ
2003 yapımı Yunan-Türk ortak yapımı dram filmi "Bir Tutam Baharat", İstanbul'daki Rum topluluğunu ve yaşadıkları olayları konu alır.
2008 yılında vizyona giren "Güz Sancısı" filmi, 6-7 Eylül olayları'nı işlemiş ve Türkiye'de geniş çapta tartışmalara yol açmıştır.
2013 yapımı "Sürgün" filmi ise hem 1964 Rum Tehciri'ni hem de 6-7 Eylül olayları'nı ele alarak bu tarihsel dönemi detaylı bir şekilde anlatmıştır.
Ayrıca, 2021 yılında Netflix'te yayınlanan "Kulüp" dizisinin ikinci sezonu, olayların İstanbul'daki azınlık bireyler üzerindeki etkilerini işlemekte ve dizinin bu konuyu ele alması, 6-7 Eylül Olayları'nın Türkiye gündeminde yeniden yer bulmasına neden olmuştur.
Olayları konu alan bazı kitaplar şunlardır:
- Son Eylül
- Salkım Salkım Asılacak Adamlar
- Beyoğlu'nun En Güzel Abisi
- Bir Yerde Bir Gül Ağlar
- Elenika
- Kurtarılmış Haziran
- Haymatlos
- İstanbullu Elefteria
- En Hüzünlü Eylül
- Hulki Bey ve Arkadaşları
- Güvercinler
- Aşkın Samatya'sı Selanik'te Kaldı
