İncel hareketi özellikle aileleri endişelendirmeye başladı. Sosyal medya ve internet, çocuklarınız için eğlenceli bir dünya sunarken aynı zamanda birçok tehlikeyi de içinde barındırıyor. Özellikle son yıllarda, dijital dünyanın karanlık köşelerinde hızla büyüyen ve tehlikeli bir ideolojiye dönüşen "incel" topluluğu, yalnız ve dışlanmış gençleri hedef alıyor.
İNCEL NEDİR?
"İnvoluntary Celibate" yani "istemsiz bekarlık" anlamına gelen bu hareket, özellikle sosyal ilişkilerinde zorluk çeken bireyleri cezbediyor ve onları kadın düşmanlığı, şiddet ve intihar gibi tehlikeli düşüncelere yönlendirebiliyor. Peki, çocuğunuzun bu topluluklara katılma eğiliminde olup olmadığını nasıl anlayabilirsiniz? Çocuğunuz siber zorbalığa ya da cinsel tacize maruz kalıyorsa bunu fark etmek mümkün mü? Dijital dünyada çocuklarınızı korumak için almanız gereken önlemler neler? Tüm bu soruları Çocuk Gelişimi Uzmanı / Psikolog Esra Eda Erol'a sorduk. İşte ebeyvenlerin cevabını aradıkları o sorular ve yanıtları...
İncel tam olarak ne demek? Psikolojik bir rahatsızlık mı? Başka psikolojik rahatsızlıklarla ilişkilendiriliyor mu?
Involuntary celibate olarak bilinen bekarlığa mahkum olmak, istemsiz bekarlık gibi Türkçe'ye çevrilen bu topluluk, aslında 90'lı yıllarda kuruluyor. Amacı dışlanmış, yalnız insanları bir araya getirmek. Bu insanlar (kadın veya erkek) genelde yalnız, cinsel ilişkiye hiç girmemiş ve uzun süredir ilişkisi olmayan kişilerden oluşuyor.
Yapılan araştırmalarda bu topluluğa üye olan kişilerin neredeyse %75'i klinik olarak depresyon, %45'i ise anksiyete tanısı almış kişiler olduğu söylenmekte ve bu çalışmalarda incel üyelerinin ruh sağlığı problemleri gösterme eğilimi olduğu belirtilmiş. İngiltere'de 2022'de hazırlanan raporda, bu platformlarda her 30 dakikada bir tecavüz paylaşımları yapıldığı belirtilmiş. Günümüzde de kadına karşı düşmanca tavır, saldırı ve düşünce içeren bir ideoloji haline geliyor. İntihar, şiddet ve kadın düşmanlığı konularında insanları, üyeleri teşvik eden, aynı zamanda yanında da birilerini götürme düşüncesi barındıran, kamuoyunda, sosyal medyada dikkat çekme isteyen bireylerin bulunduğu bir topluluk haline geliyor. Günümüzde incel bireyler genelde kadınları hedef alıyor ve onların toplumsal rollerini ön planda tutarak aşağılayıcı ve küçümseyici davranışlar sergiliyor.
Çocuğumun incel olma eğiliminde olduğunu anlamam mümkün mü?
Küçük yaşlarda bir çocuğun incel olma eğiliminde olup olmadığını anlamak pek mümkün değildir. Çünkü incel kimliği genelde ergenlik ve genç yetişkinlik dönemlerinde ortaya çıkmaya başlar. Bu süreçte ebeveynlerin dikkatli gözlemler yapması, çocuğun davranışlarındaki değişimlere duyarlı olması önemlidir.
Ebeveynler, çocuklarının incel topluluklarına eğilimli olup olmadığını anlamak için bazı belirtilere dikkat edebilirler. Örneğin;
- çocuk karşı cinse aşağılayıcı, küçümseyici söylemlerde ya da davranışlarda bulunuyorsa,
- toplumsal cinsiyet rolleri hakkında katı, eşitsiz ve olumsuz düşüncelere sahipse,
- sosyal çevresi yoksa ya da çevresinden uzaklaşmışsa,
- sürekli yalnız zaman geçiriyorsa; internete, forumlara, sosyal medyaya yoğun ilgi gösteriyor ve aşırı düzeyde bu mecralarda zaman geçiriyorsa,
- özellikle karşı cinse nefret temalı içeriklerle ilgileniyorsa, karşı cinse iletişim kurmada rahat değilse, zorlanıyor ve kaygılanıyorsa,
- özgüven eksikliği ve sosyal fobi belirtilerini taşıyor, sosyal ilişkilerde sorun yaşıyorsa,
- bunların sebebini ya da sorumluluğunu dış faktörlere yüklüyor, kendini kurban gibi gösteriyorsa
bunları bir uyarı işareti olarak kabul edebiliriz. Fakat burada dikkat etmemiz gereken en önemli şey, bu davranışların sadece incel kültürü ile sınırlı olmadığı, farklı psikolojik ya da sosyal problemlerle ilgili olabileceğidir. Yani sosyal gelişiminde zorluk yaşayan ya da bu belirtileri gösteren çocuklar, ilerleyen zamanlarda yalnızlaşarak bu tür gruplara yönelme eğilimini gösterebileceğini söyleyebiliriz.
Çocuğumun siber zorbalığa maruz kaldığını anlayabilir miyim?
Bunu anlamak pek de kolay olmayabilir. Ama bazı işaretler ebeveynler için yol gösterici olabilir. Örneğin;
- çocuğun özellikle telefon ve bilgisayar kullanımı öncesi ve sonrasında ani duygu durum değişikliği yaşaması,
- içe kapanması,
- anksiyete ve korku belirtileri göstermesi,
- özellikle internet kullanımı sırasında stresli ve gergin görünmesi,
- dijital cihazlardan kaçınma, yani önceden aktif iken birden uzaklaşma ya da tam tersi aşırı kullanmaya başlama,
- mesajlarını sürekli kontrol etme,
- internette ne paylaşıldığını sürekli takip etme eğilimi,
- okul performansının düşmesi,
- derslerine karşı ilgisizlik,
- notlarında düşme,
- okula gitmek istememe,
- normalden farklı uyku ve beslenme davranışı,
- fiziksel olmayan yani psikosomatik belirtiler (baş ağrısı, mide bulantısı gibi)
- arkadaşlarından uzaklaşma, çevresini değiştirme,
- telefon ve bilgisayara şifre koyma, gizleme eğilimi, hızlıca kapatma, ekranı çevirme.
Bu belirtilerin ani yaşanmaya başlaması burada kritik bir önem taşır.
Peki, çocuklar neden bu topluluklara katılırlar?
Yalnızlık, özgüven eksikliği ve sosyal uyum problemleri aslında temel faktördür. İncel bireyler genelikle sosyal çevrelerinde kabul görmeyen, romantik ilişkilerinde başarısız, çocukken ya da gençken dışlanmış ve yalnız kalmış kişilerdir. Bu nedenle kendilerini ait hissedebileceği, kabul göreceği bir topluluk arayışına girebilirler. Bu hisleri barındıran bir çocuk, zamanla başkalarını suçlama eğilimi de gösterebilir. Bu tür topluluklar dışlanmışlık hissini paylaşır ama bunun sebebini bireysel sebeplere değil de genetik ve toplumsal nedenlere bağlar. Bu da çocuk için daha kabul edilebilir ve daha baş edilebilir bir hal alıyor olabilir. Bu topluluk, erkeklik, güç ve cinsellik temaları etrafında şekillenen katı normlara dayanır. Bu normlara uymayan erkekler yetersizlik hissetmesi sebebiyle bu gruplara katılabilir. Bu topluluklar, organize olabilmek için genellikle sosyal medyayı ve internet forumlarını kullanır. Çocuklar ve gençler de bu tür içeriklere ve düşüncelere rahatlıkla erişim sağlayabilir. İzole bir çocuk bu topluluklara katılıp yaşadığı sorunları yaşayan kişilerle iletişim kurmak isteyebilir. Duygusal destek arayışı olan ama çevresinden ve ailesinden bu desteği alamayan çocuklar; kimlik bulmak için, kabul görmek ve destek görmek için bu topluluklara katılabilir.
Çocuğumun hem mağdur hem de incel tarafta yer almaması için ona nasıl eğitim verebilirim?
Çocukların mağdur taraf ya da incel birey olmaması için aileye ve okula önemli görevler düşmektedir. Çünkü aile de okul da sağlıklı ve sosyal duygusal gelişimi desteklemek için başlıca sorumluluklara sahiptir. Eğer bu süreçte bilinçli adımlar atılırsa, çocukları bu eğilimlerden uzak tutmak, bu eğilimlere sahip çocukları erkenden fark etmek ve onlara erkenden müdahale etmek, psikolojik destek sunmak daha kolay olur. Ailenin duygusal destek sağlaması, empati ile yaklaşması, çocuğun kaygılarını, öfkelerini yani duygularını ciddiye alması, çocuklarına pozitif rol olması (yani şiddetle değil konuşarak çözüm sunmak gibi), güvenli internet sağlaması (yani sosyal medya internet kullanımını takip etmesi) ve gözlemlemesi bu konuda doğru yaklaşımlar olarak örnek gösterilebilir.
Okulun ise sosyal ve duygusal öğrenme programları uygulayarak, öğrencilerin duygularını tanıma, ifade etme, empati kurma gibi sağlıklı iletişim becerilerini destekleyecek programlar geliştirmesi gerekir. Cinsiyet eşitsizliği ve cinsiyetlerin toplumsal rolleri üzerine eğitimler verilmelidir. Karşı cinse yönelik olumsuz tutumlar erken yaşta fark edilir ve üzerine gidilirse, eğitim ve psikolojik destek sağlanırsa ileride bu topluluklara eğilim azalacaktır. Ayrıca zorbalığa karşı müdahale programları geliştirilmelidir. Ailelere ve çocuklara eğitim verilmesi son derece önemlidir. Baş etme stratejileri, önleyici programlar bunun içeriğinde olmalıdır. Çocukların ve ailelerin zorbalık karşısında nasıl tepki vermeleri, nereden yardım alabileceklerini bilmeleri hem mağdur olmayı hem de zorba olmayı engelleyecek önlemlerdendir.
Anne babanın birbirine olan davranışı çocuğun incel olma eğilimini etkiler mi?
Çocuklar büyürken anne ve babayı rol model alıyorlar. Dolayısıyla babanın anneye ve annenin babaya karşı olan tutumları, çocuğun bu konuya olan bakış açısını etkiliyor. Örneğin çoğu erkek çocuğu annesi veya kız kardeşine babasından gördüğü şekilde davranır. Eğer baba, anne veya kız kardeşe karşı daha baskıcı, değersiz hissettiren bir tutum sergiliyorsa erkek çocuğu da aynı davranışları gösterebilir. Bu da bize aile dinamikleri hakkında ipucu vermiş olur.
Erkek veya kız çocuklarına toplumsal cinsiyet rollerine atfedilen görevler değil de daha eşitlikçi bir yaklaşım öğretilmesi bu konuda destekleyici olabilir. Örneğin bir erkek çocuğu yemek yapma ve bebek bakım oyunlarıyla oynuyorsa, ailesi bana "acaba çocuğumda bir sorun mu var?" şüphesi ile geliyor. Fakat ailelerin şunu da düşünmesi gerekiyor; çocuğu ileride iyi bir baba olacak ve bunu oyunlarla hayatına dahil ettiğinden gelecekteki baba rolünü canlandırıyor olabilir ya da gelecekte başarılı bir aşçı olacağını gösteriyor olabilir. Aslında burada cinsel kimliği çocuklara biz atfetmiş oluyoruz. Özellikle oyuncaklar ve renkler üzerinden toplumsal cinsiyet rollerini ebeveynler çocuklara öğretmiş oluyor.
Çocuğumun internet üzerinden cinsel saldırıya maruz kaldığını nasıl anlarım? Böyle bir durumda ne yapmalı, nasıl davranmalıyım?
Öncelikle diğer belirtilere ek olarak, yaşına uygun olmayan cinsel bilgi ve davranışlar sergilemesi, sosyal medya hesaplarında ani değişiklikler, yani yeni arkadaşlar edinme, farklı insanlarla tanışma, eski arkadaşlıklarını bitirmek gibi. Peki, bu durumda ne yapılabilir? Açık iletişim, destekleyici bir tutum, kanıt toplama, ilgili kurumlara başvuru ve takibi, profesyonel yardım ve internet güvenlik önlemi de alınmalı. Kısaca, aile ve okulun işbirliği sağlaması, özgüveni destekleyen eğitim yaklaşımları, duygusal farkındalık, duygu regulasyonu, öfke yönetimi konusunda eğitimler, destekler, rehberlik servisi, psikolojik destek hem aile hem çocuk için bu konuda kritik öneme sahiptir.
Çocuğumun internet kullanımını kontrol etmeli miyim? Bu kontrolü onun bireysel sınırlarına zarar vermeden nasıl yapabilirim?
Evet. Ebeveynler siber zorbalık, sosyal medya bağımlılığı, yaşlarına uygunsuz içeriklere erişim ve oyunlardaki olumsuz ögeler sebebiyle çocukların interneti kullanımı kontrol etmelidir. Ama burada belirgin sınırlar koyulmalı, açık iletişim gerçekleştirilmeli ve destekleyici bir ortam sunulması önemlidir. Burada bir denge oluşturmak kilit noktadır. Aşırı kontrol ya da aşırı müdahale edildiğinde çocukla iletişim de zarar görür. Bu nedenle çocuğun paylaşımı azalır, ailesinden saklama oranı artar ve tepkisel davranışlar gösterebilir. Peki, bu durumda ne yapılabilir? Öncelikle, çocuğun internet kullanımı kontrol edildiği çocuktan saklanmamalıdır. Neden internet kullanımı kontrol ediliyor? Çocuk bunun cevabını bilmelidir. Aile, olası riskler ve faydalar hakkında çocukla konuşmalıdır. Tabii ki bu, çocuğun yaşına ve gelişim seviyesine uygun olacak şekilde gerçekleşmelidir. Kurallar net şekilde belirlenmelidir. Yaşına uygun siteler, sosyal medyalar ve kullanım süresi belirlenmelidir. Aile bu konuda net ve istikrarlı davranmalıdır. Aynı zamanda bu kurallar belirlenirken çocukların da fikirleri alınmalıdır. Ebeveyn kontrolü sağlayan yazılımlar kullanılabilir.
Zaman zaman interneti birlikte kullanmak da önemlidir. Çocuğunuza uygun olmayan, onu korkutan içeriği engellemek, içerikte "bununla ilgilenmiyorum" butonuna basmak çocuğa örnek olabilir. Öte yandan mahremiyete saygılı davranılmalıdır. Yani çocuğu sürekli kontrol etmek, telefonunu bir anda elinden almak, her mesajını okumak, mahremiyetini ihlal etmek olacaktır. Bu nedenle güvene dayalı bir iletişim ile sadece gerektiğinde kontrol edilmelidir.
