Lozan Barış Antlaşması, Türkiye ile İtilaf Devletleri (Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya) arasında imzalandı. Antlaşmanın içeriği, Türkiye'nin sınırları, kapitülasyonların kaldırılması, borçlar, azınlık hakları, Boğazlar ve savaş tazminatları gibi önemli konuları kapsıyor.
KİMLERLE İMZALANDI? MADDELERDE NELER VAR?
Kurtuluş Savaşı'nın sona ermesinin ardından, 11 Ekim 1922'de Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı. Bu antlaşmayla Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) hükümeti, İngiltere, Fransa ve İtalya arasında ateşkes sağlandı. Ekim 1922'de yapılacak barış konferansına, TBMM hükümeti ve İstanbul'daki saltanat yönetiminin temsilcileri davet edildi. Bu durum, TBMM'nin 1 Kasım 1922'de saltanatı kaldırma kararını almasına neden oldu. Lozan'daki ilk görüşmeler, bazı konularda başarısızlıkla sonuçlandı; ancak, Şubat 1923'te başlayan ikinci tur görüşmelerin ardından 24 Temmuz 1923'te antlaşma imzalandı.
Lozan Barış Antlaşması'na TBMM hükümeti ve İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, ayrıca ilerleyen yıllarda kurulacak Yugoslavya'nın temellerini atan Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı imza attı. Antlaşma, tüm tarafların onay süreçlerini tamamlamasıyla 6 Ağustos 1924'te yürürlüğe girdi.
Lozan, Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslararası alandaki bağımsızlığını tanıyan ve Sevr'in yüklediği kısıtlamaları ortadan kaldıran bir belge olarak büyük önem taşımaktadır.
LOZAN, NEDEN ÖNEMLİ BİR ANTLAŞMA?
Lozan Antlaşması, Birinci Dünya Savaşı'nın ardından İstanbul’daki Osmanlı yönetiminden bağımsız olarak Ankara'da kurulan hükümetin uluslararası meşruiyet kazandığı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucu anlaşması olarak kabul edilen bir belgedir. Bu antlaşma ile Türkiye'nin modern sınırları büyük ölçüde belirlendi ve Osmanlı döneminde Batılı devletlere tanınan kapitülasyonlar kaldırıldı.
Lozan, Türkiye’deki azınlık haklarıyla ilgili düzenlemeler getirdi, gayrimüslimler azınlık olarak tanımlandı ve Batı Trakya'daki Türk toplumu da azınlık statüsü kazandı. Ayrıca, Ege Denizi'ndeki bazı adaların aidiyeti netleştirildi; Türkiye, Yunanistan'a ait olan Midilli, Sakız ve Sisam gibi adaları kabul etti, ancak Bozcaada ve Gökçeada Türkiye'ye bırakıldı.
Lozan Antlaşması, yalnızca Türkiye için değil, Yunanistan için de kritik bir öneme sahiptir. Yunanistan’ın uluslararası antlaşmalar listesinde yer alan Lozan, sınırlar konusundaki mevcut statükoyu korumanın anahtarını elinde tutmaktadır.
LOZAN'IN GİZLİ MADDELERİ VAR MI?
Lozan Antlaşması'nda gizli maddeler bulunmamaktadır. İngiltere'nin yer aldığı müzakerelerde, savaşın kazanılmasında önemli rol oynayan ABD'nin ortaya koyduğu 'Wilson İlkeleri'ne uygun davranılmıştır. 1918'de açıklanan bu ilkelerin birinci maddesi, uluslararası antlaşmalarda gizli maddelerin veya gizli anlaşmaların olmamasını öngörmektedir.
Gizli maddeler olsa bile, bu maddelerin meclis tarafından onaylanması gerekmektedir ve böyle bir onay süreci de artık gizli tutulmamaktadır. Şimdiye kadar, bu tür maddelere dair herhangi bir belge, kayıt veya hatırat bulunmamaktadır; bu nedenle, gizli maddelerle ilgili iddialar spekülasyondan ibarettir.
Ayrıca, Lozan Antlaşması'nın 2023 veya başka bir tarihe kadar geçerli olduğuna dair resmi bir belge bulunmamaktadır. Bu tür iddialar ve komplo teorileri, antlaşmanın imzalandığı tarihten itibaren nesilden nesile aktarılarak günümüze kadar gelmiştir.
Lozan, Sevr Antlaşması'nın yerini alarak yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslararası alandaki statüsünü belirlemiştir. Ancak, Lozan'ın Sevr sonrası büyük bir zafer mi yoksa Misak-ı Millî'den ödünler veren bir ‘masa başı yenilgisi’ mi olduğu konusundaki tartışmalar günümüzde de devam etmektedir.
Lozan Barış Antlaşması'nın tam metnine "www.ismetinonu.org.tr" adresinden ulaşabilirsiniz.
