Yataklı tedavi kurumlarında, seyyar hastanelerde, ağız ve diş sağlığı merkezlerinde, aile sağlığı merkezlerinde, toplum sağlığı merkezleri ile 112 acil sağlık hizmetlerinin yürütüldüğü yerlerde dört ayrı nöbet uygulaması vardır. Nöbet hizmetleri evde nöbet, normal, acil, branş nöbeti olarak dört şekilde yürütülür. İcap nöbeti kısaca ev nöbeti olarak açıklanmaktadır.
İş hukuku kapsamında bu tür nöbetlere sağlık hizmetlerinde değil başka alanlarda da tesadüf edilmektedir.
İcap Nöbetinin Karşılığı:
İcap nöbeti, ihtiyaç duyulduğunda yani icap ettiğinde çağrılan ve çağrı geldiğinde de hemen sağlık kuruluşuna/işyerine gidilerek çıkan acil sorunu çözmek için müdahale etmek için beklenilen zamana verilen addır. Gelebilecek çağrılara hemen cevap verebilmek için telefonun mutlak olarak açık ve erişilebilir olması gerekmektedir.
Devlet Memurlarında İcap Nöbetinin Karşılığı:
İcap nöbeti tutan personelin bu çalışmasının karşılığının nasıl verileceği 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu’ nun Ek 33. Maddesi’ nde açıklanmıştır. İlgili maddede “İcap nöbeti tutan ve bu nöbet karşılığında kurumunca izin kullanmasına müsaade edilmeyen memurlar ile sözleşmeli personele, izin suretiyle karşılanamayan her bir icap nöbeti saati için, icap nöbeti süresi kesintisiz 12 saatten az olmamak üzere, nöbet ücreti için belirlenen ücretin yüzde 40’ ı tutarında icap nöbeti ücreti ödenir. Bu şekilde ücretlendirilecek toplam icap nöbeti süresi aylık 120 saati geçemez.” hükmüne yer verilmiştir.
Hükümden de anlaşılacağı üzere, 12 saat süre ile icap nöbeti tutan personele kurumunca izin verilebiliyorsa personel öncelikle izin kullanabilecektir. Kurumunca izin kullanmasına müsaade edilmeyen personel ise unvan ve öğrenim durumlarına göre belirlenen gösterge rakamlarının aylık katsayısı ile çarpılması sonucu hesaplanacak tutarda nöbet ücretinin yüzde 40’ ı tutarında icap nöbet ücreti alabilecektir. Bu şekilde ücretlendirilebilecek icap nöbeti süresi aylık toplam 120 saati geçemeyecektir.
İşçilerde İcap Nöbetleri
Kurum tarafından aylık icap nöbet listesi hazırlanmakta bu listeye göre, sağlık ve yardımcı sağlık hizmetleri sınıfı personeli kuruma çağrıldıklarında bu çağrıya uyarak çalıştıkları kuruma gelmek zorundadırlar. Kişiler icap nöbetleri esnasında sadece çağrılma durumunda işyerlerine giderler, geri kalan zamanlarında evinde ya da tercih ettiği bir yerde zamanını geçirebilir. Diğer bir ifadeyle kişiler icap nöbetleri esnasında işyerine çağrılmadıkları esnada imkanlar ölçüsünde serbest hareket edebilir. Ancak bu serbestlik tamamen özgür hareket etme anlamında değildir. Çünkü çağrılmaya hazır olarak beklemektedir. İşverence çağrıldığında makul bir süre içerisinde görevi başında olmak zorundadır. Bazen sağlık personelleri icap nöbetlerinden kaynaklı fazla mesailerin kendisine ödenmediğini iddia ederek dava açmaktadırlar. Yargı merci icap nöbetinde olan ama evinde bulunan kişiler için makul bir hesaplama yöntemi getirmiştir:
Nöbet sırasında işyerine giderek gerçekleştirilen çalışma nedeniyle geçen süre, çalışma süresinden sayılacaktır. İşyerine gitmesini gerektirecek bir durumun ortaya çıkmaması durumunda ise, uygun bir sürenin çalışma süresinden sayılması hakkaniyet gereğidir. Zira davacı her ne kadar serbestçe kullanabileceği bir zamana sahip ise de, işyerine gitmek için her an hazır durumda olması gerekmektedir. Kişiler icap nöbetinde evinde ve bulunduğu yerleşim yerinde zamanı serbestçe değerlendirebilirler. İhtiyaç duyulduğunda işyerine girmek zorunda olması icap nöbetinde geçen tüm sürenin çalışma süresinden sayılasını gerektirmez. Tüm bu hususlar dikkate alınarak icap nöbetinde fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’ inin çalışma süresinden sayılması gerekmektedir. Davacının nöbet tuttuğu her bir 8 saatlik süre için 1 saat fazla mesai yapıldığı kabul edilmelidir.
Yerleşik hale gelen içtihatlar ile icap nöbetinde fiilen daha fazla çalışıldığı kanıtlanmadığı takdirde, icap nöbetinde geçen sürenin 1/8’ inin çalışma süresinden sayılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Şüphesiz davacı tarafından kanıtlanan fiili çalışma süresi daha fazla ise bu süre haftalık çalışma süresine eklenecektir.
İcap nöbetinde işyerinde beklenmeyen, ama sorun çıktığında işyerine gitmek için her an hazır durumda beklenilen sürelerin 1/8’ i; sorun olduğunda işyerine gidip sorunu çözdükten sonra yeniden işyerinden ayrılma durumunda işyerinde kalınan sürelerin tamamı icap nöbetlerinde çalışma sürelerine dahil edilerek fazla çalışma süreleri hesap edilecektir.
KAYNAKÇA:
Yargıtay 22. HD 13.05.2019 Tarihli 2017/21917 E. 2019/10417 K.
Yargıtay 22. HD 16.06.2020 Tarihli 2017/30438 E. 2020/6807 K.
Yargıtay 9. HD 26.01.2021 Tarihli 2020/4705 E. 2021/2257 K.
