İşçinin iş sözleşmesinin feshi genel olarak geçerli bir nedenle veya haklı bir nedenle yapılmaktadır. Geçerli nedenler 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 25. Maddesi’ nde belirtilenler kadar ağırlıklı olmamakla birlikte, işin ve işyerinin normal yürüyüşünü olumsuz etkileyen durumlar şeklinde tanımlanabilir. Bu nedenle, geçerli fesih için söz konusu olabilecek nedenler, işçinin iş görme borcunu kendisinden kaynaklanan veya işyerinden kaynaklanan sebeplerle ciddi bir biçimde olumsuz etkileyen ve iş görme borcunu gerektiği şekilde yerine getirmesine olanak vermeyen nedenler olabilecektir. Belirsiz süreli iş sözleşmelerinin işveren tarafından feshedilmesi hali için, Türkiye tarafından 9 Haziran 1994 tarihinde onaylanan 158 Sayılı Hizmet İlişkisine İşveren Tarafından Son Verilmesi Hakkındaki ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü) Sözleşmesi’nde belirlendiği üzere, iş kanunumuzda da geçerli bir sebep bildirme zorunluluğu getirilmiştir. Geçerli neden bildirme zorunluluğu iş güvencesi kapsamında olan işyerlerinin işverenleri için geçerlidir.
Geçerli Nedenle İş Sözleşmesinin Feshedilmesi
İşçinin iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir sebebe dayanmak zorundadır. Geçerli sebep geniş kapsamlı bir kavramdır. İşçinin yeterliliği veya davranışları işçinin kişiliği ile ilgili olan sebepleri oluştururken; işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan sebepler ise işyeri ile ilgili olmaktadır. Geçerli nedenleri belirli davranışlarla sınırlamak mümkün değildir. Haklı nedenle fesih ile geçerli nedenle fesih arasındaki fark olayın ağırlık derecesine göre belirlenmektedir. Dolayısı ile haklı nedenle fesihleri, geçerli nedenle fesih kapsamında değerlendirmek, bazen de geçerli nedenleri haklı fesih kapsamında değerlendirmek mümkün olabilmektedir. Doktrindeki tartışmalara göre de bir durum işyerinin güvenliğini açıkça tehdit ettiğinde haklı nedenle fesih gerektirir. Geçerli nedenle fesih, işçi iş güvencesi kapsamında ise söz konusu iken haklı nedenle fesihte ise bütün işçiler bu kapsama girmektedir.
İşçinin Yetersizliğinden Kaynaklanan Nedenler:
· Ortalama olarak benzer işi görenlerden daha az verimli çalışma,
· Gösterdiği niteliklerden beklenenden daha düşük performansa sahip olma, işe yoğunlaşmasının giderek azalması,
· İşe yatkın olmama,
· Öğrenme ve kendini yetiştirme yetersizliği,
· Sık sık hastalanma,
· Çalışamaz duruma getirmemekle birlikte işini gerektiği şekilde yapmasını devamlı olarak etkileyen hastalık,
· Uyum yetersizliğinin azlığı.
İşçinin Davranışlarından Doğan Nedenler:
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 25. Maddesi’ nde belirtilen derhal fesih için öngörülen sebepler niteliğinde olmamakla birlikte, işçinin iş sözleşmesine aykırı davranışları bulunabilir.
· İşverene zarar vermek ya da zararın tekrarı tedirginliğini yaratmak,
· İşyerinde rahatsızlık yaratacak şekilde çalışma arkadaşlarından borç para istemek,
· Arkadaşlarını işverene karşı kışkırtmak,
· İşini uyarılara rağmen eksik, kötü veya yetersiz olarak yerine getirmek; işyerinde iş akışını ve iş ortamını olumsuz etkileyecek bir biçimde diğer kişilerle ilişkilere girmek,
· İşin akışını durduracak şekilde uzun telefon görüşmeleri yapmak;
· Sık sık işe geç gelmek,
· İşini aksatarak işyerinde dolaşmak,
· Amirleri veya iş arkadaşları ile ciddi geçimsizlik göstermek,
· Sıkça ve gereksiz yere tartışmaya girişmek gibi haller verilebilir.
İşçinin yetersizliğinden veya davranışlarından kaynaklanan sebepler ancak işyerinde olumsuzluklara yol açması halinde geçerli sebepler olarak feshe neden olabilirler. İşçinin sosyal açıdan olumsuz bir davranışı, toplumsal ve etik açıdan onaylanmayacak bir tutumu işyerindeki üretim ve iş ilişkisi sürecine herhangi bir olumsuz etki yapmıyorsa geçerli sebep sayılamaz.
İşyerinden Kaynaklanan Nedenler
Geçerli sebeplerle fesih işlemine yol açabilecek önemli işyeri gereklerinin bulunması hali işçinin yeterliliğinden veya davranışlarından kaynaklanabileceği gibi, işçi ile bağlantısı olmaksızın da ortaya çıkabilir. Şöyle ki: işletmenin, işyerinin veya İşin gereklerinden kaynaklanan sebepler: İşyerinden kaynaklanan geçerli sebepler işyerinin dışından veya içinden kaynaklanan sebepler olarak iki yönde değerlendirilebilir. Bunlar:
a)İşyeri Dışından Kaynaklanan Sebepler
· Sürüm ve satış olanaklarının azalması,
· Talep ve sipariş azalması,
· Enerji sıkıntısı,
· Ülkede yaşanan ekonomik kriz,
· Piyasada genel durgunluk,
· Dış pazar kaybı,
· Hammadde sıkıntısı gibi sebeplerle işyerinde işin sürdürülmesinin olanaksız hale gelmesi.
b)İşyeri İçi Sebepler
· Yeni çalışma yöntemlerinin uygulanması,
· İşyerinin daraltılması,
· Yeni teknolojinin uygulanması,
· İşyerlerinin bazı bölümlerinin iptal edilmesi.
· Bazı iş türlerinin kaldırılması gibi sebepler olabilir.
Geçerli Nedenle Fesihin Son Çare Olması
Geçerli nedenle feshe giderken işverenden beklenen feshe en son çare olarak yaklaşmasıdır. Bu nedenle geçerli sebep kavramına uygun yorum yaparken sürekli olarak fesihten kaçınma olanağının olup olmadığı araştırılmalıdır. Bu bağlamda fazla çalışmalar kaldırılmalıdır. Fesihten kaçınma olanağı var ise geçerli neden ileri sürülemeyecektir. Yargıtay’a intikal eden olayların çoğunda işe iade kararı verilmekte ve işe iade edilenlerin büyük çoğunluğu iş başı yaptırılmamakta işveren bunun yerine işe başlatmama tazminatını ödemeyi tercih etmektedir.
En nihayetinde geçerli nedenle işçilerin iş sözleşmesinin feshi iş güvencesi kapsamında olan işçileri kapsamaktadır. Bir işçi iş güvencesi kapsamında değilse bu işçinin iş sözleşmesinin geçerli nedenle feshi söz konusu değildir. Yargıtay geçerli fesih - haklı fesih ayrımını yaparken, haklı neden olmadığını tespit ettikten sonra işçinin davranışının işyerinin normal yürüyüşünü ve iş akışını aksatması halini bir ölçüt olarak kullanmaktadır. Geçerli fesih haklı fesih ayrımını yaparken, haklı neden olmadığını tespit ettikten sonra işçinin davranışının işyerinin normal yürüyüşünü ve iş akışını aksatması halini bir ölçüt olarak kullanmaktadır. İşçinin yetersizliğinden veya davranışlarından kaynaklanan sebepler ancak işyerinde olumsuzluklara yol açması halinde geçerli sebepler olarak feshe neden olabilirler. İşçinin sosyal açıdan olumsuz bir davranışı, toplumsal ve etik açıdan onaylanmayacak bir tutumu işyerindeki üretim ve iş ilişkisi sürecine herhangi bir olumsuz etki yapmıyorsa geçerli neden sayılamaz.
KAYNAKÇA:
https://www.calismatoplum.org/makale/karar-incelemesi-hakli-neden-gecerli-neden-ayrimi
http://www.akarpinar.av.tr/hakli-neden-ile-gecerli-neden-feshinin-farklari.html
