Son yıllarda tıp alanında yaşanan gelişmeler, hastalıkların tedavisinde yeni umutlar yaratıyor. Teknolojinin ilerlemesi ve bilimsel araştırmaların derinleşmesi, özellikle kanser gibi zorlu mücadele gerektiren hastalıkların tedavisinde yenilikçi yöntemlerin ortaya çıkmasını sağlıyor. Onlardan biri de kanser tedavisinde devrim niteliğinde bir yöntem olarak adlandırılan CAR-T hücre tedavisi…
Bu tedavi, hastaların kendi bağışıklık hücrelerinin genetik olarak değiştirilerek kanser hücrelerine karşı daha etkili hale getirilmesini sağlıyor. Öncelikle, hastanın T hücreleri alınıyor ve laboratuvar ortamında, kanser hücrelerini tanıyıp yok edebilen chimera antijen reseptörleri (CAR) ile donatılıyor. Daha sonra bu genetik olarak değiştirilmiş T hücreleri, hastaya geri infüze ediliyor. Bu süreç, özellikle kan kanserleri ve bazı katı tümörlerde umut verici sonuçlar göstermesiyle ön plana çıkıyor.
TÜRKİYE, CAR -T tedavisinde önemli bir adım attı
Ülkemiz de CAR-T hücre tedavisi alanında önemli bir adım attı. TCT Sağlık Teknolojileri, Güney Kore’nin önde gelen biyoteknoloji firmalarından AbClon ve İsveç Kraliyet Teknoloji Enstitüsü (İKTE) ile Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) arasında Türkiye’de yeni nesil CD19 CAR-T hücre tedavisi AT101’in klinik kullanımı ve yerli üretimi için stratejik bir iş birliği anlaşması imzalandı. Bu anlaşma ile yerli üretim sürecinin hızlanması ve tedavi yönteminin daha erişilebilir hale gelmesi düşünülüyor.
İLK HASTANIN 2026’DA TEDAVİYE ERİŞİMİNİN SAĞLANMASI HEDEFLENİYOR
Bu iş birliği kapsamında, öncelikli olarak AT101’in Türkiye’de yerel üretim altyapısı oluşturulacak ve sonrasında hematolojik kanser tedavisi için onay süreci başlatılacak. Anlaşmayla birlikte TCT, Türkiye’de AT101’in ticarileştirme haklarını alarak klinik denemelerin yürütülmesi ve ürünün üretim sürecinin başlatılması sorumluluğunu üstlenecek. Üretim süreci ve gerekli eğitimler tamamlandıktan sonra ülkemizdeki ilk hastanın 2026 yılında tedaviye erişiminin sağlanması hedefleniyor.
Sağlık Bakanı Kemal Memişoğlu da X’te yaptığı paylaşımda şu açıklamalarda bulundu: “Üreten Sağlık Modelimizin lokomotifi Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığımız ile yürüttüğümüz çalışmalar neticesinde ‘CAR-T Hücre Tedavisi’nin yerli üretim sürecini başlattık. Özellikle bazı kanserlerin tedavisinde ileri teknoloji yöntemlerden biri olan CAR-T Hücre Tedavisi’ni yerli imkânlarla üreterek vatandaşlarımızın hizmetine sunmayı planlıyoruz. Sağlığın bilimini ve teknolojisini üreten lider ülkelerden biri olma yolunda emin adımlarla ilerliyoruz. TÜSEB üzerinden ‘sağlık alanında yeni bir şey üreteceğim, yeni bir vizyon ortaya koyacağım’ diyen bilim insanlarımızı desteklemeye devam edeceğiz.”
Peki, CAR-T hücre tedavisinin geleneksel kanser tedavilerine kıyasla nüksetme olasılığı daha mı düşük olacak? Bu tedavinin yan etkileri var mı? Hangi kanser türlerinde uygulanabilir? Yakın zamanda kemoterapi, akıllı ilaçlar ve radyoterapi tarih olabilir mi?
CAR - T, HASTALIKLARI TAMAMEN ORTADAN KALDIRABİLİR
“Yaklaşık 10 yıl önce immünoterapi, ileri evre kanser türlerine sahip bazı kişileri tedavi etmenin heyecan verici yeni bir yolu olarak kabul ediliyordu. Bugün ise kanser tedavisinin temel taşı olarak hemen hemen tüm kanser türlerinde uygulanıyor ve erken evrelerde hastalık nüksünü geciktirmek için de etkili oluyor” diyen Prof. Dr. Özlem Er, CAR-T hücre terapilerinin ise çok daha etkili olduğunun altını çizerek şu bilgileri paylaştı:
“CAR T hücre terapileri herkes için işe yaramasa da çok ileri kanserli bazı kişilerde genellikle uzun süreler boyunca hastalıklarını tamamen ortadan kaldırabilir. CAR-T hücre terapilerini diğer immünoterapilerden ve bu konuda diğer kanser tedavilerinden ayıran şey, hastanın kendi T hücrelerinden yapılmış olmaları. Bu hücreler, vücudun enfekte ve diğer hastalıklı hücrelerin birincil katilidir.”
KANSER HÜCRELERİ ÖLÜYOR
Tedavi sürecinin nasıl işlediğine de değinen uzmanlar şu açıklamalarda bulundu;
— Bireysel bir T hücresindeki her CAR, hücre zarını kaplar ve reseptörün bir kısmı hücrenin dışında, bir kısmı da hücrenin içinde bulunur. CAR’ın dış kısmı, laboratuvarda üretilen antikorların parçalarından veya alanlarından oluşur. Hangi alanların kullanıldığı, reseptörün tümör hücrelerindeki hedef antijenini tanıma veya ona bağlanma yeteneğini etkiler.
— Her CAR’ın iç kısmında ‘sinyalleme’ ve ‘eş uyarıcı’ alanları bulunur. Reseptör bir tümör hücresindeki bir antijene bağlandıktan sonra, bu alanlar T hücrelerinin içine, vücutta daha fazla çoğalmalarına yardımcı olan sinyalleri iletir. Bu yenilenen T hücreleri, yüz milyonlarcası olana kadar büyütülür veya genişletilir. Bu genişleyen hücreler, hastaya geri verilir.
— Şu anda, tüm bu süreç ilk kan toplamadan hücrelerin hastaya geri infüze edilmesine kadar yaklaşık üç hafta sürüyor. İnfüzyondan sonra, her şey planlandığı gibi giderse, T hücreleri hastanın vücudunda genişlemeye devam ediyor ve özel reseptörlerinin rehberliğinde, yüzeylerinde hedef antijen bulunan tüm kanser hücrelerini öldürüyor.
İlk CAR-T hücre terapisini Amerika Gıda ve İlaç Dairesi (FDA), 2017 yılında akut lenfoblastik lösemi (ALL) olan çocukları tedavi etmek için onayladı. O zamandan beri, nonHodgkin lenfoma ve multipl miyelom gibi kan kanserleri olan yetişkinleri de tedavi etmek için onaylandı.
LENFOMA HASTASI OLAN HASTALARDA KANSERİ ORTADAN KALDIRDI
Onaylanan CAR-T hücre tedavilerinin hepsinin multipl miyelom ve çeşitli lenfoma türleri de dahil olmak üzere kan kanseri olan yetişkinler için olduğunu söyleyen uzmanlar, “Yine, bu onaylar, tedavilerin birçok hastada çok ileri kanserleri bir süreliğine ortadan kaldırabileceğini ve hatta bazılarında belirgin tedaviler üretebileceğini gösteren büyük klinik çalışmalara dayanıyor” dedi.
— Örneğin, ileri evre foliküler lenfoma hastası olan kişiler üzerinde yapılan bir klinik çalışmada, CAR-T hücre tedavisi hastaların yaklaşık yüzde 80’inde kanseri ortadan kaldırdı ve en son güncellemeye göre, hastalık bu hastaların çoğunda üç yıl sonra geri dönmedi.
— Kan kanserleri için CAR-T hücre tedavilerindeki gelişmeler, henüz katı tümörler için daha geriden gelmektedir. Sorunun bir kısmı katı tümörlerdeki kanser hücrelerinin yüzeyinde bulunan ancak sağlıklı hücrelerde bulunmayan ve ayrıca CAR ile hedeflenmeye uygun adaylar olan antijenleri tanımlamakta zorlanmalar var. Bir diğer büyük engel ise tümörlerin içinde ve çevresinde bulunan sözde bağışıklık baskılayıcı ortam. Örneğin, tümör hücreleri ve bağışıklık sisteminin diğer bileşenleri, CAR-T hücrelerinin işlev bozukluğuna neden olabilen veya tümöre ulaşmasını engelleyebilen moleküller üretir.
— Aynı kanser türündeki katı tümörler, hastadan hastaya ve hatta aynı hasta içinde bile moleküler olarak oldukça farklı olabilir. Örneğin, bazı tümör hücrelerinde hedeflenebilir antijen olmayabilir veya CAR T hücrelerinin amaçlandığı gibi işlev görmesi için yeterli olmayabilir. Ancak katı tümörler için gelişmeler bu aşamada hızlanabilir.
CAR - T TEDAVİSİNİN YAN ETKİLERİ VAR MI?
Bu konuda konuşan uzmanlar, günümüzde yeni onkolojik tedavilerin geliştirilmeye devam edildiğini, mevcut yeni kemoterapi ajanlarının yanında akıllı ilaçlar, immunoterapiler, antikor-ilaç konjugatları ve kanser aşılarının halen geliştirildiğini söyledi ancak her tedavi yönteminin kendine has yan etkileri olduğunun tekrar altını çizdi ve ekledi:
“İmmünoterapinin ayrı, akıllı ilaçlarının ayrı, kemoterapilerin, radyoterapilerin her birinin kendine ait yan etkileri olduğu gibi kanser aşılarının da kendine has yan etkileri olacaktır.”
AKILLI İLAÇLAR VE RADYOTERAPİ TARİH OLABİLİR Mİ?
Doç. Dr. Abdullah Sakin, bu sorumuza şöyle yanıt verdi:
— Yakın zamanda bunların tarih olma ihtimali neredeyse yok. Ancak yeni tedavi seçenekleri geliştirildikçe kemoterapilere ya da diğer daha önceki geleneksel tedavilere olan ihtiyaç azalacaktır. Günümüzde akıllı ilaç immünoterapiler kullanılmaya başlanması ile kemoterapilere olan ihtiyaç azaldı.
— Kemoterapi yerine uygun olan akıllı ilaç ya da immünoterapi devam edilebiliyor. Bu tabii ki kemoterapi, radyoterapi ya da cerrahiye olan ihtiyacı azaltıyor. İlerleyen zamanlarda onkolojik tedavi seçenekleri artarsa bu yeni tedavi seçenekleri aşılar veya diğer onkolojik tedaviler olur. Bu tedaviler yavaş yavaş eski tedavilerin yerini alacaktır. Yani kemoterapi ve radyoterapi ya da immünoterapi akıllı ilaçların yerine geçecek ilaçlar keşfedildikçe bu ilaçlara olan ihtiyaç tamamen azalacaktır. Ama yakın gelecekte böyle bir ihtiyaç kalkacak demek şu an için günümüzdeki veriler ve seçeneklerle zor.
Kore İleri Bilim ve Teknoloji Enstitüsü’ndeki (KAIST) araştırmacılar, kanser tedavisinde çığır açan bir buluşa imza attı. Kwang-Hyun Cho liderliğindeki ekip, kolon kanseri hücrelerini genetik müdahale ile sağlıklı hücrelere dönüştürmeyi başaran bir teknoloji geliştirdi.
Kanser hücrelerini öldürmeye odaklanan geleneksel tedavilerden oldukça farklı olan yeni yaklaşım, kanserle mücadelede ezberleri bozabilecek potansiyele sahip ve kanser tedavisinde devrim yaratabilir. Geleneksel tedavilerde yaşanan ciddi yan etkileri ve tekrarlama riskini ortadan kaldırabilir.
Kanser hücrelerini yok etmek yerine normal hücrelere döndürme yöntemi ne zaman uygulanmaya başlar?
“Araştırmacılar bu çalışmayı özellikle kolon kanseri modeli üzerinde gerçekleştirdi ve sonunda kolon kanserli tümör hücrelerinin normal hücrelere geri döndüğünü tespit etti. Buradaki çalışma, hayvan deneyleriyle ve hayvan modelleri ile yapılan preklinik bir çalışma, yani insan modelinde geçerli olacağına dair elimizde henüz bir veri yok. Bu çalışmaların faz-1, faz-2 ve geniş çaplı faz 3 çalışmalar ile doğrulanması gerekir. İnsan deneylerine gelebilmesi için daha çok çalışma, daha çok yol kat edilmesi gerekiyor.”
