Günümüzün hayat kurtaran icatlarından olan alarm ve çalar saatler birçok kişinin hayatında önemli bir yere sahiptir. Toplantısını, otobüsü, buluşmasını kaçırmak istemeyen kişiler alarmlarını kurarak herşeye tam zamanında yetişebilmektedir.
Hatta bazılarımız alarmlarını birkaç kez kuruyor ve o zaman bile ancak uyanabiliyoruz. Peki çalar saatler icat edilmeden önce insanlar nasıl uyanabiliyordu? İşte, geç kalmak istemeyenler tarafından kullanılan o yöntemler...
ÇALAR SAATLERİN İCADI
Konuya başlamadan önce ilk olarak çalar saatlerin tarihinden birazcık bahsetmek istiyorum. Böylece bahsettiğimiz yılların ne kadar eski tarihlere dayandığını daha iyi anlayabilirsiniz.
Tarihi oldukça eskilere dayanan mekanik saatlerin son hali yani günümüz mantığıyla ilk çalar saatler, 1787 yılında Levi Hutchins tarafından icat edildi.
Yaklaşık 235 yıl önce çalar saati icat eden Amerikalı saat tamircisi Hutchins, kendisini uyandırmanın daha basit ve etkili yolunu aramak üzere çalışmalarına başlamış ve tarihler 1787'yi gösterdiğinde çalar saati icat etmişti.
Hutchins tarafından icat edilen çalar saat, günümüze kadar gelerek birçok kişinin hayat kurtarıcı nesnesi oldu.
GEÇMİŞTE KULLANILAN UYANMA YÖNTEMLERİ
İşte, çalar saatin olmadığı dönemlerde kullanılan uyanma yöntemleri...
1-SU
Geçmişte erken saatlerde uyanmak zorunda kalanlar tarafından sıklıkla tercih edilen su yöntemi aynı zamanda mesane kontrolü sistemi olarak da bilinmektedir. Alarm gibi bir imkanı bulunmayan bu insanlar sabah erkenden uyanabilmek için içebildikleri kadar çok su içmekteydiler.
Bu yöntem ile insanlar ister istemez uyanmak zorunda kalıyordu. Tabii ki uyanmaları tam zamanında olmuyordu ama en azından yakın sürelerde uyanmak da işlerine yarıyordu.
Ayrıca konuya ilişkin edinilen bilgilerde, iddialara göre “bir çalar saat sistemi olarak su içmek” geleneğinin düşman baskınlarına karşı hazırlıklı olmak ve erken uyanmak isteyen Kızılderili kabilelerinde ilk olarak kullanılmaya başlandığı ve uygulamanın daha sonrasında yaygınlaştığı öğrenildi.
2-CLEPSYDRA – SU SAATİ
Çalar saatin daha icat edilmediği geçmiş dönemlerde insanlar tarafından çalar saat mantğına yakın bir sistem kullanılmaktaydı.
Su saati olarak bilinen ama aynı zaman da Clepsydra olarak da anılan bu sistem çalar saat konseptinde çalışmaktaydı.
Günümüzden binlerce yıl önce kullanılan bu sistem bir zaman ölçer olarak hizmet vermekteydi. Kum saatlerini de andıran su saatlerinin çalışma prensipleri de kum saatleriyle benzerdi.
Clepsydra, içerisindeki sıvıyı farklı haznelere aktararak saatlerin belirlenmesinde rol oynuyordu. Hazneler arasında aktarılan sıvının tam olarak bitmesi belirlenen sürenin dolduğu anlamını taşımaktaydı.
3-İBADETHANELER
Tarihin eski yıllarında insanlar tarafından alarm olmadan kolay bir şekilde uyanmak çok zorken imdada ibadethaneler yetişiyordu.
Her ne kadar çalar saatler o dönemde icat edilmemiş olsa da ibadethaneler de bir nevi çalar saat işlevi görüyor ve belirli saatlerde insanların uyanmasında ya da gün içerisinde ne kadar zamanın geçtiğinin belirlenmesinde etkin bir role sahipti.
İbadethaneler olarak Müslümanların yaşadıkları coğrafyalarda camilerden okunan sabah ezanları bir uyarıcı olurken, Hristiyanlarda ise kilise çanları bu işlevi görüyordu.
4-KNOCKER-UP
Sanayi Devrimi sonrası özellikle İngiltere ve İrlanda’da bu duruma çok sık rastlanıyordu. Uyandırıcılar olarak da adlandırılan Knocker-Up’lar, istenilen saatte, daha önce anlaşmaya vardıkları müşterilerinin evlerine giderek müşterilerinin derin uykularından uyanmalarını sağlıyorlardı.
Bu uyandırıcı insanlar uzun bir çubukla uyandırılacak kişinin camına kişi uyanana kadar vurarak çalışmaktaydılar. Knocker-Up’lar, müşterileri uyanana kadar ellerindeki tahta sopalarla pencereye veya kapıya vuruyorlardı.
Uyandırıcıların özellikle de fabrikalarda çalıştırıldığı da bilinmektedir.
Ancak, bu meslek çalar saatin fiyatının ucuzlaması ile unutularak tarihe karışmıştır. Daha öncesinde ise uyandırıcılar çalar saate göre daha ucuz hizmet sağladıklarından daha çok tercih edilmekteydiler.
5-FABRİKA DÜDÜKLERİ
Sanayi Devrimi ile birlikte erken iş başı yapan fabrika çalışanları elbette uyanmakta zorluk çekiyorlardı.
Fabrikalar ise bu duruma bir çare bularak günün ilk ışıklarıyla civarda yaşayan işçilerini uyandırmak üzere kuvvetli fabrika düdüklerini kullanıyorlardı.
Bu yöntem geçmiş zamanlarda çok faydalı bulunmuş ve işçileri uyandırmak üzere uzun bir süre kullanılmıştır.
6-ÇİVİLİ MUM
Aydınlatma konusunda geçmiş yılların en kullanışlı ürünü olan mum, Antik Çağ'ın ilk buluşlarından olmaktadır. Aynı zamanda aydınlatma görevinin yanında bir diğer önemli özelliği de hatırlatma olan mumlar, geçmiş tarihlerde yaşayan insanlar tarafından önemli bir hatırlatıcı aracı olarak kullanılmıştır.
Ayrıca ısıtma aracı olarak da kullanılan mumlara, sabahın erken vakitlerinde kalkmak ya da gün içerisinde kendisine hatırlatıcı oluşturmak isteyen kişilerce, istenilen zaman aralığı için bir çivi tuturuluyordu.
Böylelikle ısı ile mumun erimesi sonrası çivinin mumluğun altlığında bulunan nesneye çarparak ses çıkarması sağlanıyordu.
7-UYKU DÜZENİ VE DOĞAL IŞIK
Hiçbir uğraş gerektirmeyen bu yöntemde doğal ışıktan faydalanılmaktaydı.
Doğal bir uyandırma mekanizması olan güneşin doğuşuyla birlikte çevrenin aydınlanmasıyla vücut melatonin hormonunun salgılanmasını durdurur.
Bunun sebebi ise melatoninin uyku hormonu olmasıdır. Gün ışığı sayesinde hormonun salgılanması engellenir ve kişinin uyanması kolaylaşır.
Öte yandan, o yıllarda uyku düzeni de önemli bir etmen olmuştur.
Vücudumuz doğal bir mekanizmadır ve geçmişte yaşayan insanlar erken yatıp erken kalkarak vücudu bu düzene alıştırırlardı. Vücut dengeyi yakaladığında ise artık hiçbirşeye ihtiyaç duymadan aynı saatte uyanabiliyorlardı.
8-EVCİL HAYVANLAR
Geçmiş zamanlarda alarm rolünü üstlenen bir başka şey ise sevimli evcil hayvanlardı.
Evcil hayvanlar, günün belirli bir erken saatinde sahiplerinin başında onları uyandırmak üzere harekete geçerlerdi.
Özellikle de bu görevi üstlenen köpekler ve kediler olmaktaydı.
