Tarım üretimini doğrudan etkileyen en kritik doğa olaylarından biri olan zirai don, bitkilerin hücrelerindeki suyun donarak yapısal zarar görmesine ve ürün kayıplarına neden oluyor. Türkiye’nin farklı bölgelerinde farklı mevsimlerde görülebilen bu doğal afet, üreticiler için büyük risk oluşturuyor. İşte zirai don hakkında merak edilen tüm detaylar…
Zirai Don Nedir?
Zirai don, hava sıcaklığının 0°C’nin altına düşmesiyle birlikte bitkilerin yapısal olarak zarar görmesine neden olan bir hava olayıdır. Bu olayda bitkilerin hücre içindeki su donar, hücre yapıları bozulur ve bu durum bitkinin büyümesinin durmasına, yaprak ve meyve kaybına hatta tamamen ölmesine yol açabilir.
Genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında daha sık görülse de, kış aylarında da bazı bölgelerde tarımsal üretimi olumsuz etkileyebilir.
Zirai Donun Bitkiler Üzerindeki Etkileri
Don olayının etkisi, bitkinin türüne ve gelişim evresine göre değişiklik gösterir. Bu nedenle, zirai donla mücadelede alınacak önlemlerin doğru planlanabilmesi için etkilerinin iyi bilinmesi gerekir.
Çiçeklenme döneminde meydana gelen don, meyve oluşumunu ciddi şekilde azaltır.
Hasat öncesi yaşanan don, ürün kalitesini ve pazar değerini düşürür.
Genç sürgünler ve yapraklar zarar görerek bitkinin gelişimini sekteye uğratır.
Zirai Don Hangi Ürünleri Daha Fazla Etkiler?
Zirai don olayları bazı bitki türlerinde daha büyük zarar oluşturur. Don riskine karşı en hassas ürünler şunlardır:
Meyve Ağaçları
Elma, şeftali, kayısı, erik, kiraz, armut: İlkbaharda erken çiçek açmaları nedeniyle yüksek risk taşır.
Narenciye (portakal, mandalina, limon, greyfurt): Kış aylarındaki don olaylarından en çok etkilenen ürün grubudur.
Sebzeler
Domates, biber, patlıcan, kabak, salatalık, fasulye: Sıfırın altındaki sıcaklıklarda hızla zarar görür.
Lahana, brokoli, ıspanak, marul: Göreceli olarak dayanıklı olmalarına rağmen uzun süren donlardan etkilenebilir.
Tarla Bitkileri
Mısır, pamuk, ayçiçeği: Sıcak iklim bitkileri oldukları için soğuğa karşı son derece hassastır.
Buğday, arpa, çavdar: Daha dayanıklıdır ancak şiddetli donlar gelişimi durdurabilir.
Zirai Don Kaç Derecede Olur?
Zirai don, sıcaklık 0°C’nin altına düştüğünde ortaya çıkar. Meteoroloji Genel Müdürlüğü, don şiddetini sıcaklık değerlerine göre sınıflandırır:
Hafif Don: 0°C ile -2.2°C arası — Hassas sebzeler ve çiçek açmış ağaçlar zarar görür.
Orta Kuvvette Don: -2.2°C ile -4.4°C arası — Genç sürgünler ve yapraklar ciddi zarar görür.
Kuvvetli Don: -4.4°C ve altı — Kök ve gövdeye kadar zarar verebilir, tarımsal kayıplar yaşanabilir.
Türkiye’de Zirai Don En Çok Nerelerde Görülür?
Türkiye’nin geniş coğrafyası, zirai donun etkilerinin bölgelere göre değişmesine neden olur:
Marmara ve Karadeniz: Kıyılar ılıman olsa da, yüksek rakımlı bölgeler (Bolu, Kastamonu, Trabzon) risk altındadır.
Ege ve Akdeniz: Kıyı kesimlerinde don nadir görülür, ancak iç bölgelerde (Afyon, Kütahya, Konya, Isparta) sıklıkla yaşanır.
İç Anadolu ve Doğu Anadolu: En riskli bölgeler arasında yer alır. Erzurum, Kars, Sivas gibi illerde sıcaklık -30°C’ye kadar düşebilir.
Güneydoğu Anadolu: Kışlar genellikle ılıman geçse de, Gaziantep ve Şanlıurfa gibi illerde zaman zaman don olayları gözlenir.
Zirai Don Hangi Mevsimlerde Görülür?
Zirai don yıl boyunca farklı mevsimlerde meydana gelebilir:
Sonbahar (Ekim-Kasım): Gece sıcaklıklarının düşmesiyle erken don olayları görülür.
Kış (Aralık-Ocak-Şubat): Tüm bölgelerde en sık don görülen dönemdir.
İlkbahar (Mart-Nisan): Geç donlar çiçek açmış meyve ağaçları için büyük risk oluşturur.
Zirai Don Tehlikesine Karşı Alınabilecek Önlemler
Zirai don riskini azaltmak için üreticilerin alabileceği çeşitli önlemler vardır:
Meteorolojik uyarıları takip etmek: Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün don tahmin raporları düzenli olarak izlenmelidir.
Bitkileri örtüyle korumak: Naylon, tül ya da don örtüleri ile bitkilerin üzeri örtülerek sıcaklık kaybı azaltılabilir.
Toprağı sulamak: Don öncesi yapılan sulama, topraktaki ısıyı korur ve don etkisini azaltır.
Isıtıcı sistemler ve rüzgar pervaneleri: Özellikle büyük ölçekli tarım alanlarında sıcak hava sirkülasyonu sağlanarak don etkisi azaltılabilir.
