Emeklilikte Yaşa Takılanlar yapılacak düzenlemenin detaylarını araştırıyor.
Hürriyet'ten Noyan Doğan EYT ile ilgili merak edilen sorulara köşesinden cevap verdi.
Soru: Eşimin hizmete başlama tarihi 15.10.1998. Sigortalılık süresi 23 yıl 11 ay. Prim ödeme gün sayısı 5529. EYT’den faydalanabilir mi?
Cevap: Eşinizin çalışma yılı prim gün sayısı örtüşmüyor. 23 yıl bilfiil çalışma yılı olan birinin prim gün sayısının da 8 bin günden fazla olması lazım. Eşinizin durumunda 20 yıl çalışıp, 5975 prim günü doldurduğunda 55 yaşında emekli olunuyor. Eşinizin prim gün sayısı 446 gün eksik. Bu durumda 1999 öncesi sigortalı da olsa EYT düzenlemesinden yararlanamaz.
Soru: Eşim (kadın) 1996 yılında sigortalı oldu. Sigorta gün sayısı 2586. EYT yasası ile emekli olabilmesi için gün sayısı 3600 gün mü olması lazım, 5000 gün mü? Ufuk G.
Cevap: Eşinizin 1996’nın hangi ayında sigorta girişi olduğunu belirtmemişsiniz. 1996’nın mayıs ayından önceki aylardaysa 5825 prim günü, mayıs ayından sonra ise 5900 prim günü doldurması gerekiyor. Bu durumda EYT’ye yönelik bir düzenleme olsa da eşiniz yararlanamaz.
Soru: 1978 doğumluyum. 1.12.1996 sigorta başlangıcım ve 4300 yatmış prim günüm var. Askere 1997’de gittim, 550 gün borçlanma hakkım var. 2011 ve 2014 arası 1.050 gün Bağ-Kur primim yatırıldı. Şu anda bir hastanede SSK’lı olarak çalışmaktayım. Askerlik borçlanması yapmalı mıyım? Uğur K.
Cevap: Sizin durumunuzda 25 yıl çalışıp, 5825 prim günü doldurduğunuzda 56 yaşında emekli olunuyor. Hizmet birleştirmesi yaptığınızda toplam prim gün sayınız 5350. Askerlik borçlanması yaptığınızda 5900 prim güne çıkıyorsunuz ve bu emeklilik için yeterli prim gün sayısı. Ancak çalışma yılınız eksik. Çalışma yılınız eksik olduğu için EYT’den yararlanamazsınız. Prim gün sayınızı artırmak için şimdiden borçlanabilirsiniz. Ayrıca bu yılın sonuna kadar borçlanma yaparsanız 2023’e göre daha ucuz borçlanmış olursunuz.
Soru: EYT’yi bekliyorum 1999 öncesi sigortaya girişim var 24 yılı tamamladım. 5100 prim günü olan kadın çalışanım. Doğum borçlanması yapmalı mıyım? Sibel Ş.
Cevap: Eğer 1986 öncesi sigorta girişliyseniz prim gün sayınız yeterli. Ancak bu tarihten sonra sigorta girişiniz varsa sigortalı olduğunuz tarihe göre emeklilik için gerekli prim gün sayısı 5150 ila 5975 prim gün arasında değişiyor. EYT ile ilgili düzenlemenin içeriği henüz net değil. O nedenle borçlanma ile prim gün sayısını tamamlayanların düzenlemeden yararlanıp yararlanmayacağı da şimdilik belirsiz. Aralık sonuna kadar durum netleşecek. Bu kapsamda borçlanma yapıp yapmamanız size kalmış ama sene sonuna kadar doğum borçlanması yaparsanız 2023’e göre daha ucuz borçlanmış olursunuz, bu da sizin için avantajlı olur.
Soru: EYT’liyim. Bordro brütüm 19.284 TL’ydi. EYT çıkana kadar bu brüt civarı iş bulabilirsem 6 ay kadar çalıştığımda emeklilik maaşıma ciddi etkisi olur mu? İş çıkış tarihim olan 31 Ekim sonrası EYT çıkış tarihine kadar olan arayı boş geçirmeden bu brütte bir işte çalışarak devam etmem emeklilik maaşı içinavantajlı mı? Arzu D.
Cevap: EYT düzenlemesi bu yılın sonunda Meclis gündemine gelecek ve yasalaştıktan sonra da 2023’ün ilk aylarında uygulanmaya başlayacak. EYT çıkana kadar 4 ay ya da 6 ay çalışmanızın emekli maaşına katkısı pek olmayacaktır.
Soru: 1977 doğumlu bayanım. İşe giriş tarihim 1996 ve SSK başlangıç. Ancak 2008yılından bu yana memur olarak çalışıyorum. 20 fiili hizmet yılını doldurduğumda SSK başlangıcım olmasına karşın yaşa bakılmaksızın EYT çıktığında emekli olma şansım var mı? Mustafa D.
Cevap: EYT ile ilgili düzenlemenin detayı henüz netleşmedi ve düzenlemenin memurları kapsayıp kapsamayacağı da henüz net değil. Ancak son bilgiler göre EYT’nin memurları kapsamayacağı yönünde. Yine de düzenleme 1999’un eylül ayı öncesinde memuriyete başlayan kişilerin yaş şartının değiştirilmesine yönelik olsa bile siz bu düzenlemeden yararlanamazsınız.
1. EYT düzenlemesi sonrası hak kazanan herkes emekli olabilecek mi?
EYT konusunda yapılacak düzenlemeye bağlı olarak kimlerin hemen emekli aylığı bağlatabileceği konusu değişecektir. Eğer düzenleme 8 Eylül 1999 öncesinde var olan kadınlarda 20 erkeklerde 25 yıl sigortalılık süresi ve 5000 prim günü doldurma koşulunu getirirse, EYT mağdurlarının tamamı bu dü-zenlemeden yararlanır. Ancak sigortalılık süresi ve 5000 prim günü tamamlanmışsa ya da yeni getiri-len koşullar ne zaman yerine getirilirse o gün emekli aylığı için talepte bulunabilirler.
2. EYT kapsamında emekli olanlar çalışmaya devam edebilir mi?
EYT kapsamında aylık bağlatmaya hak kazanan kişiler işlerinden istifa etmek durumundalar. İstifa ettikten sonra çalışmaya devam edip etmeme tamamen işveren ve işçinin iradesine bağlı. Emeklilik için işçinin istifası durumunda işçi ile işveren arasındaki özel hukuk ilişkisi biter. Yani sözleşme orta-dan kalkar. Bu durumda işveren isterse bir bölüm çalışanla devam eder, istemezse devam etmez. Emekli olanların tamamını da istemeleri durumunda çalıştırabilir. Kısaca söz işverenindir. Yönetim hakkını kullanarak istediğini devam ettirir, istediğini ettirmez.
3. Fazla mesai EYT için nasıl hesap edilecek?
Herhangi bir farklılık yok. EYT’li olmak fark ettirmiyor. Fazla mesai düzenlemesinin EYT ile bir ilgisi yok. Fazla mesai yapan da yapmayan da bu değişiklikten eşit şekilde yararlanır. Fazla mesainin kıdem tazminatına dahil edilip edilmediği konusunda çekinceler var. İşçinin yıl içerisinde çeşitli aylarda geçici olarak yaptığı fazla mesailer kıdem tazminatı hesabında dikkate alınmaz. Ancak işçinin yıllık 270 saate kadar yaptığı fazla mesainin ücretine ilave edildiği durumlarda bu tutarlar kıdem tazminatı hesabında dikkate alınır.
4. EYT kapsamında emekli olmak için istifa etmek mi gerekli?
EYT düzenlemesi sonrasında gerekli sigortalılık ve prim koşullarını yerine getiren kişiler, emekli ol-mak isterlerse muhakkak “emeklilik sebebiyle istifa” etmek zorundadırlar. İşyeri de işten çıkışı “emeklilik sebebiyle istifa” kodundan SGK’ya bildirmelidir. İşten çıkış yapılmadan SGK aylık bağlama işlemine başlamıyor. İşten çıkışı yapılan kişinin ertesi gün tekrar SGDP’li olarak girişi yapılabilir. Ancak aylık bağlatmak için çıkış yapılması şart.
5. EYT kapsamında istifa edenler yeniden işe girerse tazminat hakkı kazanır mı?
İşten ayrılış nedenlerine bağlı olarak hak kazanabilirler ama tekrar emeklilik nedeniyle kazanamazlar. Yani EYT sebebiyle ayrılıp emekli aylığını bağlatan bir çalışan, tekrar çalışmaya başladığında ikinci kez çalışmaya başladığı andan itibaren en az bir yılı o işyerinde geçirmelidir. Bu koşula bağlı olarak işinden haklı nedenle fesih ile ayrılmış ya da işveren hizmet sözleşmesini geçerli nedenle sonlandırmışsa kıdem tazminatını en son çalıştığı süre üzerinden alır. Ancak çalışanın emekliliği sebep göstererek tekrar o işyerinden kendisinin ayrılması durumunda ikinci kez kıdem tazminatı ödenmez.
6. EYT kapsamında emekli olanlar aynı maaşla mı işe devam edecek?
Bu durum tamamen EYT’li işçilerin işverenle aralarında yaptıkları anlaşmaya bağlıdır. EYT sonrasında işyerinden ayrılıp emekli aylığı bağlatan kişiyle işyeri arasında iş ilişkisi sonlanmıştır. Bu nedenle işve-ren yeni bir ücret önerebilir. Hatta bu ücret daha önce ödenen ücretin altında bile olabilir. Bu du-rumda işverene herhangi bir yaptırım uygulanamaz. Bu tamamen yeni bir iş ilişkisi olarak algılanacağı için, işçi ile işverenin karşılıklı anlaşmasına bağlıdır.
7. EYT hakkı kazanıp çalışmaya devam edenlerin maaşı artar mı?
EYT’den yararlanarak aylık bağlatan kişiler çalışmaya SGDP’li olarak devam ederlerse emekli aylıkları artmaz. Ancak aylık bağlattıktan sonra tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışan kişilerin emekli aylıkları prime esas kazançlarına göre yeniden hesaplanır.
8. EYT’li olup emekli olmayanların tazminatı nasıl değerlendirilir?
Eğer son ayrılış tarihinde kıdem tazminatına hak kazandıracak bir neden varsa tüm süre ve son ücret üzerinden, yoksa EYT’li olunduğu tarihteki ücret ve süre üzerinden faiz yürütülerek tazminat ödenir.
9. EYT hakkı kazanıp çalışmaya devam etsem tazminat daha mı yüksek olur?
Kişinin prime esas kazancına yani brüt ücretine göre bu durum değişir. Yani kişinin ücret geliri arta-caksa, kıdem tazminatı tavanına yakın gelir elde edilecekse tazminat elbette daha yüksek olur. Bu durumu belirleyen bir diğer değişken ise işten çıkış tarihinde kıdem tazminatı hak edilip edilmeyece-ğidir. Kişi eğer emekli aylığı bağlatmak için istifa ederse kıdem tazminatına hak kazanır ve o dönemki kıdem tazminatına esas giydirilmiş ücreti üzerinden ve yine o tarihteki kıdem tazminatı tavanı baz alınarak hesaplanan kıdem tazminatı kendisine ödenir.
Tek formül üzerinde çalışılan emeklilikte yaşa takılanlar (EYT) yasasına ilişkin düzenleme önümüzdeki ay Meclis'e gelecek, Ocak 2023'te de yürürlüğe girecek. EYT yasası çıktığında prim ve süre açısından eksikleri olanlar bunları tamamlayarak sisteme girebilecek ve emeklilik hakkı kazanacak.
Primini doldurup sigortalılık süresini doldurmayanların beklemesi gerekecek. Düzenleme Eylül 1999 öncesini kapsadığı için Eylül 2024'e kadar tüm EYT'liler sigortalılık süresini doldurmuş olacak. EYT'nin kapsamı belirlenirken sigorta kolları (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) açısından bir ayırım söz konusu olmayacak.
Bağ-Kur kapsamında işyeri açan, şirket ortağı olup primini donduranlar bu süreleri canlandırarak prim gün sayısını primlerine ekletebilecek.
BORÇLANMA HAKKI
Salgınla mücadele döneminde kısa çalışmaya ayrılan, ücretsiz izne çıkarılan çalışanların bir kısmı prim günü eksik olduğu için düzenlemeden gecikmeli yararlanmak durumunda kalabilir. Bu sürelere ilişkin borçlanma hakkı verilmesi söz konusu olabilir.
EYT kapsamında emekli olacaklar son işyerlerinden oradaki çalışma süresi için kıdem tazminatı alacak. EYT'de teknik çalışmalar devam ederken merak edilen bazı soruların yanıtları şöyle:
KİMLER KAPSAMA GİRECEK?
Sosyal Sigortalar Kanunu'na eklenen geçici düzenlemeyle 8 Eylül 1999'dan önce sigortalı olanların emekliliği hak etme koşulları değiştirildi. Emekliliğe hak kazanmak için sigortalılık süresi, prim gün sayısıyla beraber yaş koşulu geldi.
Öncesinde emeklilik için sigortalılık süresi, prim gün sayısındaki koşulların yerine gelmesi yetiyordu. Kadınlar 20, erkekler de 25 yıl sigortalılık süresi, 5000 gün koşulunu yerine getirdiğinde emekli oluyordu. 8 Eylül 1999 öncesi sigorta girişi olanlar EYT kapsamına giriyor.
Düzenleme 8 Eylül 1999 öncesini kapsadığı için 8 Eylül 2024'e kadar bütün EYT'lilerin sigortalılık süresi tamamlanmış olacak. Prim eksiği olanlar da borçlanma yoluyla tamamlayabilir.
MEMURLAR EYT'Lİ OLDUĞU İÇİN EMEKLİ OLMAK ZORUNDA MI?
İş Kanunu'na göre, emeklilik nedeniyle iş sözleşmesini sonlandırma hakkı çalışanın inisiyatifinde bulunuyor.
İşverenin bir çalışanı zorla emekli etmesi söz konusu değil. Kamu kurum ve kuruluşlarında da emeklilik için yaş koşulu bulunuyor. Kamuda emeklilik için yaş haddi 65 olup, 15 hizmet yılını dolduranlar 61 yaş şartıyla emekli olabiliyor.
BU YOLLA EMEKLİ OLANLAR NE KADAR EMEKLİ AYLIĞI ALACAK?
EYT düzenlemesi nasıl çıkarsa çıksın emekli aylığının miktarı kişiye özel olacak. Emekli aylığı hesaplanırken, 2000 öncesi, 2000-2008 arası ve 2008 sonrası hizmetler için ayrı ayrı asgari aylık kuralları uygulanıyor.
2000 öncesindeki hizmetler için emekli aylığında alt sınır, en düşük prime esas kazancın yüzde 70'inden az olamıyor. 2000-2008 döneminde bu oran asgari ücretin yüzde 35'ine düşürüldü.
2008 sonrası dönem için asgari ücretin yüzde 35'i uygulanıyor. Bakmakla yükümlü olunan kişiler varsa aylıkları asgari ücretin yüzde 40'ından az olamıyor. EYT'liler başvuruda bulunduğunda bu üç dönem için ayrı ayrı "tam aylık" hesaplanacak.
Daha sonra her bir dönemdeki çalışma süresi toplam prim gününe bölünerek o dönem için "kısmi aylık" tutarı hesaplanıyor. Üç dönemin kısmı aylığı toplanarak emekli aylığı bağlanıyor.
ÜCRETSİZ İZNE ÇIKARILANLAR PRİM GÜNLERİNİ BORÇLANABİLİR Mİ?
Salgınla mücadele döneminde Mart 2020'den itibaren kısa çalışma, nisandan itibaren de ücretsiz izin uygulamasına gidilmişti. Uygulama haziran ayı sonuna kadar sürmüştü. Kısa çalışmaya ayrılanlara kısa çalışma ödeneği, ücretsiz izne çıkartılanlara da nakdi ücret desteği verildi.
Kısa çalışma uygulaması, ücretsiz izne çıkartılanların bazıları prim günü eksik olduğu için ocakta uygulamaya girecek EYT düzenlemesinden daha geç yararlanmak durumunda kalabilir. Bu nedenle yaşanacak olası gecikmeyi önlemek için bu sürelere borçlanma imkânı verilmesi gerekiyor.
ÜÇ AY İÇİNDE BAŞVURMA KOŞULU OLACAK MI?
EYT yasasının kapsamı, başvuru şartları, uygulanma şekli teknik çalışmalar sonrası netleşecek. Tarih, prim, yıl, tazminat, aylık bağlama işlemleri gibi ayrıntılar da yasal düzenleme Meclis'e geldiğinde kamuoyu ile paylaşılacak. Başvuru için verilecek süreyi de aynı şekilde değerlendirmek gerekir.
BU KAPSAMDA EMEKLİ OLANLARIN KIDEMİ NASIL HESAPLANACAK?
EYT'liler de mevcut sisteme göre kıdem tazminatı alacak. Emekli olan çalışanlar son işyerindeki çalışma süresi için kıdem tazminatı alacaklar. Her bir çalışma yılı için 30 günlük (brüt) ücreti tutarında kıdem tazminatı verilecek.
Kıdem tazminatı tavanını (güncel tavan 15.371 lira) aşan ücrete sahip çalışanlara ise her bir çalışma yılı için tavan tutarı kadar tazminat ödemesi yapılacak. Emekli olacak sayısına göre işverene ek yük getirmemesi için taksitle ödeme gibi uygulamalara gidilmesi de söz konusu olabilir.
SİGORTA SÜRESİ BİTMEYENLER KAPSAMA GİRECEK Mİ?
Prim günü, sigortalılık süresi dolup da yaşı bekleyenlere yönelik bir düzenleme olacak. Prim gün sayısını doldurduğu halde sigortalılık süresi tamamlanmayanların bu süreyi beklemesi gerekiyor.
KAYNAK:VATAN
