Türk sinemasının ilk filmi nedir? En eski Türk filmi hangisi? İlk Türk filmi nerede çekildi? Türk sinemasının ilk filmini kim çekmiştir? En eski Türk filmi kaç yılında çekildi? soruları merak konusu olmuşken sizler için Türk sinemasının ilk filmini anlattık.
Fuat Uzkınay Kimdir?
Tam adı Ali Fuat Uzkınay olan Türk yönetmen ve yapımcıdır. 1888 yılında Üsküdar’da doğmuştur. İlk ve ortaöğretimini İstanbul’da tamamlamış ardından İstanbul Sultanisini bitirdikten sonra İstanbul Dar-ül Fünun’un fizik – kimya bölümüne kaydolmuştur. Türkiye’de sinemaya olan ilginin yaygınlaşmaya başlaması ile birlikte Uzkınay da sinemayla ilgilenmeye başlamış ve dahiliye müdürlüğü yaptığı okulda öğrencilere sinemayı tanıtıp öğreten dersler verilmesini sağlamıştır. Şehzadebaşı’nda Milli Sinema adı verilen ve ismi daha sonra Ali Efendi Sineması olan ilk Türk sineması 19 Mart 1914 tarihinde açılmıştır. Bu sinemanın açılışında Uzkınay’ın büyük emekleri vardır.
Türkiye’de sinemayı haşka tanıtan ilk isim Sigmund Weinberg’den sinema oynatıcısının kullanımı hakkında bilgi almış ve askerlik döneminde 14 Kasım 1914 Cumartesi günü Ayestefanos’taki Rus Abidesi’nin yıkılışını 150 mm filme almıştır. Bu sayede Türk sinemasında ilk kez film çeken kişi oldu. Bu olaydan bir yıl sonra (1915) Enver Paşa’nın emriyle Merkez Ordu Sinema Dairesi kurulur. Türkiye’de sinemayı tanıtma ve öğretme konusunda büyük katkıları olan Sigmund Weinberg bu kurumun başına getirilirken yardımcısı olarak da Fuat Uzkınay atanır.
Uzkınay Almanya’da film ve sinema üzerine eğitim almış ve ilk konulu film olan Himmet Ağa’nın İzdivacını zorluklarla tamamlamıştır. Ordudan 1954 yılında emekli olmuş ve iki yıl sonra 1956 da vefat etmiştir. Ankara Kara Kuvvetleri Foto Film Merkezi’nin bir stüdyosuna Türk sinemasına olan katkılarından dolayı Fuat Uzkınay’ın ismi verilmiştir.
Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı
Ayastefanos'taki Rus Abidesinin Yıkılışı Fuat Uzkınay tarafından 14 Kasım Cumartesi 1914 yılında çekilen ve Türk sinema tarihinin başlangıcı kabul edilen ilk Osmanlı kısa belgesel filmidir. Osmanlı Rus savaşının sonucunda Yeşilköy’e kadar gelmiş olan Ruslar bu noktaya bir zafer abidesi dikmek için baskı yaparlar ve ikinci Abdülhamit bunu kabul etmek zorunda kalır. Abide yapıldığı günden yıkıldığı güne kadar hiç kullanılmamıştır ve halk tarafından Utanç Abidesi olarak tepki almıştır.
Ayastefanos’daki Rus Abidesinin Yıkılışı o dönem orduda yedek subay olarak görev yapan Fuat Uzkınay tarafından filme alınmıştır. Film elimizde mevcut değildir?
Film varlığına ilişkin kuşkular
Bazı kaynaklarda filmin gerçekten çekilip çekilmediği tartışma konusu olmuştur. Bunun sebebi ise 1953 yılında Nurullah Tilgen tarafından ilk Türk Filmi olduğu ortaya atılmış ancak filmin hiçbir kopyasının bulunamaması ve varlığına dair somut bir kanıtının olmaması nedeniyle böyle bir iddia ortaya atılmıştır. Bu iddiaya karşılık ilk şüphe 1970 yılında Nijat Özön tarafından dile getirilmiştir. Filmi izlediğini söyleyen tanıkların ortaya çıkmasına rağmen sinema tarihçileri hala filmin gerçekten çekilip çekilmediği konusunda fikir ayrılığına sahiptir. Bunun yanı sıra belgesel filmin çekilen ilk Türk filmi olma olasılığı da tartışma konusudur. Belli bir kesime göre çekilen ilk Türk filmi İp Eğiren Kadınlar ya da Büyükanne Despina olduğu iddia edilmektedir.
