Son yıllarda Covid-19 aşıları hakkında yapılan araştırmalar, bazı kişilerin aşı sonrası kötü yan etkiler bildirdiğini ortaya koydu. Bu olumsuz etkilerin tahminen %30 kadarının rapor edildiği belirtiliyor. Daha da ilginci, bu olumsuz etkiler, klinisyenlerin kullandığı kelimelerin de etkisiyle artmış olabilir. Bu fenomene “nosebo etkisi” denir ve plasebo etkisinin zıttıdır. Plasebo etkisi, olumlu beklentiler sonucunda sağlık durumunda iyileşme yaşanmasını ifade ederken; nosebo etkisi, olumsuz beklentilerin kişide kötü sağlık sonuçlarına yol açmasını ifade eder.
PLASEBONUN KÖTÜ İKİZİ: NOSEBO
Nosebo etkisi, bireylerin sağlık tedavisi veya ilaçlarla ilgili sahip oldukları olumsuz beklentilerin, gerçek fiziksel yan etkilere yol açabilmesi durumudur. Terim, Latince’de “zarar vereceğim” anlamına gelen “nocebo” kelimesinden türetilmiştir. Plasebo etkisi ise, tedavinin etkisiz olmasına rağmen, kişinin bu tedavinin olumlu etkilerine inanarak iyileşmesini sağlar. Nosebo etkisi ise, kişinin tedavi sürecinde olumsuz düşünceler taşıması sonucu daha kötü bir sağlık durumu yaşamasına neden olabilir.
2022 yılında yapılan bir araştırmada, plasebo uzmanı Julia Haas, Covid-19 aşıları ile ilgili klinik deney verilerini inceledi ve nosebo etkisinin aşılarla ilişkili yan etkilerin dörtte üçünden sorumlu olabileceğini ortaya koydu. Bu bulgu, nosebo etkisinin, tıpta yaygın bir olgu olduğunu ve klinik çalışmalarda önemli bir rol oynadığını gösteriyor. Ayrıca, 2004 yılında radyoloji profesörü Dr. Elvira Lang’ın yürüttüğü bir çalışmada, hastaların müdahalelerin ardından ağrı ve kaygılarının arttığı, hatta sempati gösterilmesinin bu etkileri daha da artırdığı görülmüştür.
NOSEBO ETKİSİNİN FİZYOLOJİK VE PSİKOLOJİK BOYUTLARI
Nosebo etkisi, hem psikolojik hem de fizyolojik boyutlarda kendini gösterebilir. Psikolojik olarak, tedavi sürecinde yaşanan korku, endişe veya stres, vücutta çeşitli olumsuz yan etkilerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Örneğin, bir hasta tedavi hakkında olumsuz bilgiler aldığında, bu bilgiyi içselleştirerek fiziksel rahatsızlıklar yaşayabilir. Fizyolojik olarak, stres ve endişe, vücudun immün ve sinir sistemlerini etkileyerek, baş ağrısı, mide bulantısı gibi sağlık problemlerinin yaşanmasına yol açabilir.
PLASEBO NE ZAMAN ORTAYA ÇIKTI?
Plasebo etkisinin kökenleri, II. Dünya Savaşı sırasında morfin tükenmesi nedeniyle yaralı askerler için tuzlu su karışımı kullanılmasıyla başlar. Doktor, karışımı verirken askerlerin ağrılarını dindireceğini belirten telkinlerde bulunmuştur. Bu uygulama sonucunda, askerlerin %35’inde bu karışımın etkili olduğu gözlemlenmiştir. Bu bulgular, plasebo etkisini tıp alanında araştırılmaya başlanmasına neden olmuştur.
NOSEBO ETKİSİ AZALTILABİLİR Mİ?
Nosebo etkisini yönetmenin ve azaltmanın yolları bulunmaktadır. Sağlık profesyonelleri, hastalara tedavi sürecinde olumsuz bilgiler vermekten kaçınmalı ve yalnızca gerekli bilgileri sunmalıdır. Ayrıca, tedavi sürecinde hastaların olumsuz düşüncelerinin ve kaygılarının yönetilmesi, destekleyici psikolojik hizmetlerin sunulması önemlidir. Empati ve sabır, bu süreçte büyük rol oynar.
Hastaların ise tedavi sürecinde olumlu sonuçlara odaklanmaları, doğru araştırmalar yapmaları ve kaygılarını azaltacak teknikler uygulamaları önerilir.
Hastaların, tedavi sürecinde nosebo etkisini azaltmak için çeşitli stratejiler deneyebileceği unutulmamalıdır. Tedavi ile ilgili endişelerini ve korkularını sağlık profesyonellerine danışmaları, olumlu sonuçlara odaklanmaları, tedavi hakkında bilgi sahibi olmaya çalışmaları ve rahatlama teknikleri uygulamaları faydalı olabilir. Ayrıca, tedaviyle ilgili olumlu deneyimleri olan kişilerle konuşmak da destek sağlayabilir. Ancak, negatif dönütler veren kişilerden uzak durmak önemlidir.
Nosebo etkisi, sağlık hizmetlerinde güçlü bir rol oynayan psikolojik bir fenomendir. Kişilerin olumsuz beklentileri ve düşünceleri, sağlık durumlarını etkileyebilir ve tedavi süreçlerinde istenmeyen sonuçlara yol açabilir. Bu nedenle, sağlık profesyonellerinin nosebo etkisini anlamaları ve yönetmeleri, etkili tedavi süreçleri için kritik öneme sahiptir.
Hastaların olumlu bir tutum geliştirmeleri ve destekleyici hizmetlerin sunulması, nosebo etkisinin azaltılmasına yardımcı olabilir.
Vücudumuzun, zihin ve beden arasındaki güçlü bağlantıları göz önüne alındığında, düşüncelerimizin sağlık üzerindeki etkilerini daha iyi anlamak önemlidir.
