Bozlu Art Project Mongeri Binası, 20. yüzyılın en önemli kadın sanatçılarından biri olarak kabul edilen Fahrelnissa Zeid'in, yaşamı ve sanatı hakkında yazılmış kapsamlı yayınlardan biri olan "Fahrelnissa Zeid: Fırtınaya Doğru" isimli kitap dolayısıyla hazırlanan sergiye ev sahipliğini üstlendi.
Sergide, "Paris Ekolü" sanatçıları arasında yer alan Zeid'in, erken tarihli figüratif resimlerinden soyut çalışmalarına ve 1970 sonrası yoğunlaştığı portrelerine kadar geniş bir seçkiye yer veriliyor.
Serginin küratörü Oğuz Erten "Fahrelnissa Zeid: Fırtınaya Doğru" isimli kitabı kaleme alan galerici ve yayıncı Yahşi Baraz'ın Zeid ile birebir tanıştığını aktararak, "Baraz'ın görüşleri, deneyimleri, onun sanat yaşamı hakkında yazdıkları üzerine 4 yılık bir çalışmanın ürünü olarak doğmuş bir kitap. Yine bizim yayınevimizden çıktı. Biz de böyle yayın çıkardıktan sonra neden sergi yapmayalım dedik. Yaklaşık 4,5 ay önce de sergiyi kurgulamaya başladık. Serginin de 2021 sezon açılışı etkinliği olmasına karar verdik." dedi.
Fahrelnissa Zeid'in sanatçı ve entelektüel bir aileden geldiğine işaret eden Erten, "Hayatı boyunca çok önemli galerilerde ve müzelerde sergiler açmış. Bozlu Art Project olarak Fahrelnissa Zeid'in hem kitabını yapmış olmak hem de sergisini açmak olmak bizim için gurur verici. İnşallah bu sergiyle pandemiyi geride bırakmak için de bir vesile olur diye düşünüyorum." diye konuştu.
Erten, sergide 30'a yakın koleksiyonerin 40'a yakın eserinin yer aldığını anlatarak, şöyle devam etti:
"Eserlerle beraber Fahrelnissa Zeid'in paleti de sergileniyor. Onun hayat hikayesi içerisinde Yahşi Baraz'ın arşivinden derlenmiş orijinal fotoğraflar yine bu sergiye eşlik ediyor. En önemli tabii kitap. Zeid hakkında bugüne kadar yazılmış en kapsamlı kitap. 360 sayfa olarak hazırlandı ve serginin içeriği de kronolojik bir içerikten oluşan sergi ürettik."
"Muazzam inişli, çıkışlı hayatı olan bir sanatçı"
Yahşi Baraz ise Fahrelnissa Zeid'in 1901'de Büyükada'da doğduğunu, 1991'de de Amman'da vefat ettiğini belirterek, "Muazzam inişli, çıkışlı hayatı olan bir sanatçı. Şakir Paşa ailesinden gelen bir kişi. Ben ailenin bireyleriyle tanışmıştım. Ailede Füreya Koral var, 'Halikarnas Balıkçısı' adıyla tanınan yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı, Şirin Devrim, Nejat Devrim var. Yani aile çok değerli insanlar yetiştirmiş bir ailedir. Devrinin en eğitimli burjuvayı temsil eden bir aile." diye konuştu.
Zeid'in yurt dışında birçok etkinliğe imza attığını söyleyen Baraz, şunları kaydetti:
"Özellikle 1950'li yıllardan itibaren dünya soyut sanatının içinde yer almıştır, usta sanatçılarla anılmaya başlanmıştır. Çok güzel sergiler tertipledi hayatı boyunca hem Fransa'da hem İngiltere'de. 1964 yılında da Türkiye'de Güzel Sanatlar Akademisi'nde çok güzel bir sergi açmıştır. Ben de öğrenciydim. İlk orada kendisini gördüm. Çok etkilenmiştim. O zamanlar 3,4 metre resim yapan yoktu Türkiye'de. Bu anlamda da hep öncü oldu. Maalesef vefatından 17 yıl sonra Tate Modern'de çok büyük bir sergisi oldu. Kendisi göremedi. Koleksiyoncuların en çok ilgi duyduğu bir konuma gelmişti. Türkiye'nin çağdaş ve modern anlamında da en pahalı ressamı konumundadır."
Baraz, Zeid hakkında bugüne kadar basında çıkan fotoğraflar, yazılar da dahil olmak üzere her şeyi arşivlediğine dikkati çekerek, "1991 yılında Ürdün'e gittiğimde oğlu Prens Raad bin Zeid'den birçok doküman aldım. Hem kasetler hem de sergide gördüğünüz siyah beyaz fotoğrafları hediye etti. Ben onları 30, 40 yıldır sakladım ve böyle bir sergide bunları teşhir ediyoruz." dedi.
Zeid'in eserlerinin Türkiye'ye getirilmesini sağlayarak, 1994 ve 2000 yılında sergi açtığını dile getiren Baraz, "O sergilerle kendisi Türkiye'de tanınmış oldu. Çünkü unutulmuş bir sanatçıydı. 30'lu yaşlardan itibaren Türkiye'yle ilgili hiçbir bağlantısı kalmamış bir sanatçıydı. Bugün ise artık tanınmış bir konuma geldi. Sanat meraklılarının en çok aradığı birisi oldu. Ama o bugünleri göremedi. Çünkü onun kişiliğinde popüler olmak, tanınmak diye bir şey yoktu. O sadece sanatını yapıyordu." değerlendirmesinde bulundu.
Kitap hakkında
Dört yıllık bir araştırma ve hazırlık sürecinin ardından hayata geçen "Fahrelnissa Zeid: Fırtınaya Doğru" isimli kitap, Bozlu Sanat Yayınları'nın Türk sanatının belli köşe taşlarında yer alan sanatçılar hakkında yapılacak monografik çalışmaların önemine dikkati çekmeyi amaçladığı yayınlarından biri olarak hazırlandı.
Yazarlığını Yahşi Baraz'ın, editörlüğünü ise sanat tarihçisi Dr. Özlem İnay Erten ve Oğuz Erten'in yaptığı kitap, Zeid ailesinin katkılarıyla kaleme alındı.
Sanatçıyı ve birçok aile üyesini yakından tanıma fırsatına erişmiş, Türkiye'nin ilk sanat galericilerinden Yahşi Baraz'ın kişisel tanıklıklarına dair anlatımlar ve arşivinden derlenen belgelerle zenginleşen kitap, sanatçının yaşamı ve eserlerini içeren en kapsamlı yayınlardan biri olma özelliği taşıyor.
Kitap aynı zamanda Şakir Paşa'nın kızı olarak İstanbul Büyükada'da dünyaya gelen Fahrelnissa Zeid'in prensesliğe uzanan fırtınalı yaşam öyküsünün yanı sıra İnas Sanayii Nefise Mektebi'nin ilk kadın öğrencilerden biri olarak başlayıp, Paris, Londra gibi dünyanın önemli sanat metropollerine ve yaşamının sonunda Ürdün'de devam ettirdiği sanat kariyerine dek uzanan pek çok detayı, birçoğu ilk kez yayınlanan fotoğraf ve sanatçının eserleri eşliğinde okumayı olanaklı kılıyor.
Sergi ise Zeid'in soyut çalışmalarından portrelerine kadar, sanat yaşamındaki kırılmaları ve hayatındaki önemli yol ayrımlarının sanatına yansımasını ortaya koymayı amaçlayan, özel koleksiyonlardan derlenen eserlerine yer veriyor.
Sergi, 30 Ekim'e kadar görülebilecek.
Fahrelnissa Zeid kimdir?
Fahrelnissa Zeid, Sadrazam Cevat Paşa'nın yeğeni, devlet adamı ve tarihçi Şakir Paşa’'ın kızı olarak Osmanlı aristokrasisinin içinde büyüdü. İlk evliliğini yazar İzzet Melih Devrim ile ikinci evliliğini ise Irak Kraliyet ailesinden Emir Zeid ile yaptı.
Aralarında diplomat, aydın ve birçok sanatçının olduğu Şakir Paşa ailesine mensup Fahrelnissa Zeid, "Halikarnas Balıkçısı" adıyla tanınan yazar Cevat Şakir Kabaağaçlı'nın ve gravür sanatçısı Aliye Berger'in kardeşi, seramik sanatçısı Füreya Koral'ın teyzesi, ressam Nejad Melih Devrim ve tiyatrocu Şirin Devrim'in annesiydi.
Zeid, 1919'da İnas Sanayii Nefise Mektebi'nin ilk kadın öğrencilerinden biri olarak başladığı sanat eğitimini 1928 yılında girdiği Paris Ranson Akademisi'nde sürdürdü.
İstanbul'a döndüğünde Güzel Sanatlar Akademisi'ne giderek Namık İsmail atölyesinde çalışan usta ressam, 1940'lı yıllarda Cumhuriyet döneminin ilk sanatçı örgütlenmelerinden biri olan ve Türk resminin modernleşmesinde önemli bir yeri olan D Grubu sanatçıları arasına katıldı ve çeşitli sergilerde yer aldı.
Zeid, 1950 ve 1960'lı yıllarda Londra ve Paris'te yaşarken katıldığı uluslararası sergilerle ün kazandı. Bu yıllarda gerçekleştirdiği çalışmalarla Paris Ekolü'nün (Ecole de Paris) önemli sanatçıları arasında değerlendirildi.
Usta sanatçı, 1960'da Edouard Roditi'nin hazırladığı "Dialogues on Art" isimli kitabında ismi Marc Chagall, Joan Miro, Henry Moo re, Oscar Kokoschka ile birlikte anıldı. Zeid'in canlı renkleri ve hareketliliğiyle dikkat çeken soyut resimleri İslam, Bizans ve Arap kültürü ile dönemin Avrupalı ressamlarının soyut yaklaşımları arasında bir sentez niteliğinde oldu.
Kişisel bazı sebepler dolayısıyla resme bir süre ara vermek zorunda kalan Zeid, bu dönemde tavuk ve hindi kemiklerinden deneysel nitelikli çalışmalara imza attı. Zeid, 1970 yılında eşi Emir Zeid'i kaybettikten sonra daha çok yakın çevresinden kişilerin ruh haline odaklandığı portre çalışmalarına ağırlık verdi.
Oğlu Raad'ın yaşadığı Ürdün'ün başkenti Amman'a 1975'de taşınan Zeid, Kraliyet Sanat Akademisi'nde dersler vermeye başladı ve Fahrelnissa Zeid Güzel Sanatlar Enstitüsü'nü kurdu. 5 Eylül 1991 yılında da Amman'da vefat etti.
Yaşamı boyunca ulusal ve uluslararası pek çok önemli sergiye katılan Fahrelnissa Zeid'in eserleri, vefatının ardından çeşitli sergilerde yer almaya devam etti. 2017 yılında dünyanın en önemli sanat müzelerinden biri olan Londra Tate Modern'de, 2018 yılında ise Berlin Deutsche Bank KunstHalle'de retrospektif sergisi yapıldı.
