Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları, Türkiye'deki demiryolu ulaşımının altyapısını geliştiren, düzenleyen ve kontrol eden resmî kurumda taşeron işçi olarak çalışan emekçiler görev tanımı ve ücret artışı istiyorlar. Çalışanlar, ‘’TCDD’de çalışan biz taşeron işçilerin temizliğin haricinde yük taşıma işi yapıyoruz. Oradan oraya gönderiliyoruz. Evrak işi yapıyoruz, yapmadığımız iş yok. İşin tanımı yok.’’ diyerek haklı bir isyanda bulundular.
‘’TCDD’ye ait işyerlerinde bir yıllık ihaleler ile çalıştırılan biz taşeron temizlik işçilerinin çalışma koşulları kölelik düzenini aratmıyor.’’
TCDD’de taşeron temizlik işçilerinden bir çalışan, ‘’İzmir’de bizim gibi olan 40 işçi var. Geniş kapsamlı düşünürsek 7 bölgede toplam 400 kişiden oluşuyoruz. Trafik bünyesi Türkiye geneli tek şirket. İki vardiyadan oluşuyoruz. Temizlik elemanı olarak çalışıyoruz. Trafik Servis Müdürlüğünün çalıştığı merkez binada odaları, masaları, camları vs. temizliyoruz. Ama başka işler de veriliyor, kalorifer ile arşiv ile ilgilenme gibi. Vagonların temizliğini farklı bir firma yapıyor. Garda çalışanlar, çevredir, ottur, odalardır, yağmur yağmış su basmıştır; onu temizler. Biz asgari ücret alıyoruz. Yol yemek ile birlikte 3 bin 30-3 bin 80 lira civarında.
26 iş günü üzerinden ihalemiz yapılıyor. Biz 26 iş günü buraya gelmiyoruz ama mesailerle 26 iş gününün saatini dolduruyoruz. Ama 26 iş günü üzerinden maaş alamıyoruz. Alabilmek için saat değişikliğine gittik. Normalde burada hafta sonu çalışma yokken şu anda hafta sonu iş çıkarttık çalışalım diye. En basitinden bayramda geldik, normalde bayram çalışmasının mesai ücreti karşılığı 1’e 3’tür ama biz ne yazık ki 1’e 1 alıyoruz.’’ sözleriyle zor çalışma şartlarından bahsetti.
Peki taşeron işçilerinin sahip oldukları haklar nelerdir?
Taşeron işçilerin sahip oldukları tazminat hakkı, izin hakları, hamile ve engelli hakları ve geriye dönük haklar olmak üzere bazı haklar bulunuyor. Nitekim taşeron nedir sorusunu araştırırken, bu haklar üzerinde detaylı bilgi sahibi olmaya da bir o kadar özen göstermek gerekiyor. Bu hakların detaylarına geçmeden önce taşeronların haklarındaki hukuki altyapıya dair birtakım bilgiler vermek daha önemli:
- Asıl işveren ile alt işveren arasında bir taşeronluk ilişkisi olabilmesi için, alt işverenin asıl işverenin işyeri içerisinde, kendi işçilerini kullanarak bir iş yapması gerekir.
- Yargıtay kararlarınca yerleşik olarak belirlenmiş temizlik, tamirat, bakım, onarım, güvenlik gibi işler yardımcı işlerdir ve alt işverene devredilebilir.
- Asıl işverenin kendi bünyesinde bulunan herhangi bir işçiyi alt işverene devredemez ve haklarını kısıtlayamaz.
- Asıl işverenin herhangi bir işçisi, o işveren için çalışan bir alt işveren olamaz.
- Taşeron ilişkisi için gereklilik, asıl işverenin işyerinde uzmanlık gerektiren bir işin yapılıyor olmasıdır. Asıl işverenin yapmış olduğu herhangi bir iş, uzmanlık gerektirmediği sürece bölünerek başka alt işverenlere, yani taşeronlara verilemez.
Bu gibi detaylar taşeron işçi haklarının temelini oluşturmaktadır. Ayrıca taşeron nedir sorusundan ziyade, bu işçilerin hakları nelerdir diye sormak her zaman daha önemli.
Tazminat Hakları
Taşeron işçiler konusunda taşeron nedir sorusu ile birlikte en çok yapılan aramalardan biri de taşeron işçilerin tazminat hakları. Peki taşeron işçilerin tazminat haklarının nasıl değerlendirilmesi gerekiyor?
Taşeron işçiler asıl işverenin işini yaptığı için, asıl işverenin de işçisi olarak kabul edilmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Yani taşeron işçi, işi yaptığı sürece alt işverenin işçisi konumundadır. Fakat tazminat hakkı gündeme geldiği zaman, burada hem asıl işverenin hem de alt işverenin sorumluluklarının olduğu söylenebilir. Burada işverenin kamuda ya da özel sektörde olması ve ne kadar süre çalışıldığı gibi belirleyici unsurlar bulunur. Bu sürecin en doğru şekilde değerlendirilmesi ve taşeron işçilere haklarının sorunsuz bir şekilde teslim edilebilmesi için bir iş hukuku uzmanı ile ya da avukat ile çalışmak önemlidir.
Tazminat hakkı dendiği zaman en önemli husus şudur: Eğer taşeron işçinin geriye dönük olarak ödenmemiş alacakları varsa, kötü niyet tazminatı ya da itibar tazminatı gibi tazminat alacakları varsa, bu durumda asıl işverenler alt işverene yapacakları ödemeden bu miktarı keserek taşeron işçiye ödeyebilirler. Yani bu süreçte taşeron işçiler tarafından tazminat haklarının alt işverene bildirildiği gibi, asıl işverene de bildirilmesi önemlidir.
İzin Hakları, Hamile ve Engelli Hakları, Taşeron Nedir?
Bir taşeron işçinin izin haklarının, asıl işveren tarafından engellenmesi gibi bir durum söz konusu değildir. Taşeron işçinin asıl işverenden iş almadan önce sahip olduğu izin haklarının tamamı, bu iş için de geçerli olur. Taşeron işçinin sahip olduğu izin haklarının asıl işveren tarafından ihlal edilmesi durumunda, taşeron işçi haklarını aramak için hukuki yollara başvurabilir. Nitekim yıllık izin hakları ve süreleri kanunlar tarafından belirlenmiştir.
Hamileler için izin hakları ise ücretli ve ücretsiz olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Burada hem hamileler hem de engelliler için önemli olan konu, yapılan iş sözleşmesinde belirtilmemiş olsa bile, hamilelerin ve engellilerin haklarının korunuyor olmasıdır. Dolayısıyla asıl işveren tarafından hamile ve engelli haklarının kanunlarda belirtilmiş olan şekilde uygulanması gerekir. Aksi halde bir hak arama süreci başlatılabilir.
Geriye Dönük Haklar
Bir işçinin hakları iş ilişkisi devam ederken korunabileceği gibi, iş ilişkisi sona erdikten sonra da korunmaya devam edebilir. Bu durum hem asıl işverenin işçileri, hem de taşeron işçiler için geçerlidir. Taşeron işçilerin ve normal işçilerin geriye dönük olarak haklarını aramaları için genellikle bir dava süreci söz konusu olur. Burada geriye dönük alacaklar derken, şunlardan bahsedilmektedir:
- Fazla mesai ücretleri,
- Ücret alacakları,
- Kıdem ya da ihbar tazminatları,
- Prim ödemeleri vs.
Geriye dönük haklar söz konusu olduğunda sorumlu olan kişi asıl işveren değil, alt işveren yani taşeron işçinin kendi işverenidir. Fakat bazı istisnai durumlarda asıl işverenin de bazı sorumlulukları gündeme gelebilir. Geriye dönük hakların talebi gündeme geldiği zaman, bunun uygun bir hukuki zemine oturtulması da çok büyük önem taşır.
